20 Δεκεμβρίου 2022
Ομιλία Ευ. Βενιζέλου στην παρουσίαση του βιβλίου του πρέσβη ε.τ., κ. Γιώργου Γεννηματά «Ακόμη και με δανεικό στυλό γράφεται η Ιστορία», εκδ. Κάκτος
Κύριε Πρόεδρε, κυρίες και κύριοι Υπουργοί, κυρίες και κύριοι, φίλες και φίλοι, αποδέχθηκα με πολύ μεγάλη προθυμία και χαρά την ευγενική πρόταση του Πρέσβη επί τιμή κ. Γιώργου Γεννηματά να μετάσχω και εγώ στην παρουσίαση του βιβλίου του, γιατί ήθελα να τιμήσω τη λαμπρή διπλωματική του διαδρομή, η οποία είναι πολύ πλούσια σε εμπειρίες, γιατί είχε την τύχη να εισέλθει πολύ νέος στη Διπλωματική Υπηρεσία και ως εκ τούτου να υπηρετήσει σε πάρα πολλές διπλωματικές Αρχές, σε πολλές από αυτές, ασυνήθιστα πολλές, ως επικεφαλής, και σε πολλές κρίσιμες θέσεις της Κεντρικής Υπηρεσίας μέχρι και του επιπέδου του υπηρεσιακού Γενικού Γραμματέα, πριν μεταβεί στη Γενική Γραμματεία της Προεδρίας της Δημοκρατίας.
Στο πρόσωπο όμως του κ. Γεννηματά θέλω να τιμήσω το σύνολο των στελεχών της Διπλωματικής μας Υπηρεσίας, τις κυρίες και τους κυρίους, νεότερους και ωριμότερους, που δίνουν με πολύ μεγάλη συνέπεια, πειθαρχία και αυταπάρνηση τον αγώνα για την υπεράσπιση των εθνικών συμφερόντων, για τη διεθνή εκπροσώπηση της χώρας με τον καλύτερο και αποτελεσματικότερο τρόπο, και μπορώ να μαρτυρήσω, μετά από μία μακρά κυβερνητική και κοινοβουλευτική θητεία, για του λόγου το ασφαλές. Χαίρομαι επειδή σήμερα έχουμε στο ακροατήριο πολλές και πολλούς που ανήκουν στη Διπλωματική Υπηρεσία ή που την υπηρέτησαν και τώρα είναι επί τιμή μέλη της. Άρα αντιλαμβάνονται πλήρως τα μηνύματα που θέλει να εξαποστείλει με το βιβλίο αυτό ο κ. Γεννηματάς, ο οποίος απευθύνεται αφενός μεν στους ομοτέχνους του ή εν πάση περιπτώσει στους παροικούντες την Ιερουσαλήμ, αφετέρου δε σε ένα ευρύτερο κοινό που μπορεί αυτά να τα αντιλαμβάνεται με έναν πιο ανυποψίαστο τρόπο. Τίποτα από όσα γράφει δεν είναι άμοιρο συνεπειών για το παρελθόν αλλά και το μέλλον των χειρισμών της ελληνικής εξωτερικής πολιτικής και για τις επιλογές της εθνικής στρατηγικής.
Το μεγάλο δίλημμα που αντιλαμβάνομαι ότι είχε ο κ. Γεννηματάς σχεδιάζοντας τη συγγραφή του βιβλίου αυτού, ήταν να επιλέξει μία συχνότητα στην οποία θα εκπέμψει τα μηνύματά του και διάλεξε πράγματι μία πολύ καλά εντοπισμένη συχνότητα, μεταξύ μεγάλης και μικρής ιστορίας.
Μας έχει συγκεντρώσει σήμερα στην αίθουσα της Παλιάς Βουλής που κουβαλάει το βάρος της μεγάλης Ιστορίας. Πριν 100 χρόνια τελείωσε εδώ, αυτές τις ημέρες, λίγες εβδομάδες νωρίτερα, η περιβόητη «Δίκη των έξι», όπως έχει καταγραφεί, αλλά ταυτόχρονα διανθίζει τις αναφορές που κατά βάθος κάνει στη μεγάλη ιστορία με πολλές αναφορές στη λεγόμενη petite histoire και έτσι το ύφος γίνεται πιο γλαφυρό. Ο αναγνώστης νομίζω ότι μπορεί εύκολα να πέσει σε αυτή την υφολογική παγίδα, να θεωρήσει ότι παρακολουθεί μικρές ιστορίες, ενώ στην πραγματικότητα εισάγεται και μυείται στη μεγάλη ιστορία των τελευταίων πολλών δεκαετιών, την ιστορία της Μεταπολίτευσης στην πραγματικότητα, η οποία κουβαλά σύνδρομα και τραύματα. Καταρχάς το αγαπημένο μου σύνδρομο, το οποίο αναφέρω πάντα, το σύνδρομο της Ζυρίχης και του Λονδίνου, που επηρεάζει την εξωτερική πολιτική στα θεμελιώδη κεφάλαιά της, που είναι το κυπριακό και οι ελληνοτουρκικές σχέσεις, και επιπλέον το τραύμα της Μεταπολίτευσης, δηλαδή την εισβολή του Αττίλα, λόγω του πραξικοπήματος σε πολύ μεγάλο βαθμό και χωρίς να έχει επίγνωση τότε η χούντα των προγεφυρωμάτων που είχαν διαμορφωθεί από το 1964, εν αναμονή της εισβολής.
Πώς τα αντιμετωπίζει όλα αυτά ένας νέος ακόλουθος που απασχολείται στο κρυπτογραφικό και πρέπει να παρακολουθήσει το πραξικόπημα, τον Αττίλα Ι, τη συνάντηση στη Γενεύη, τον Αττίλα ΙΙ και στη συνέχεια να μπει στη ρότα μίας διπλωματικής διαδρομής. Και πώς τα βλέπει αυτά ώριμος, μετά από δεκαετίες, όταν αντιλαμβάνεται τον τρόπο με τον οποίο κυλά ο ιστορικός χρόνος, ο οποίος κυλά παράδοξα, κυλά για πάρα πολλά θέματα με έναν καταθλιπτικά αργό τρόπο, τίποτα δεν αλλάζει κατά βάθος, υπάρχουν διαρθρωτικά προβλήματα και κινείται και με πολύ μεγάλη ταχύτητα. Γιατί κινείται με πολύ μεγάλη ταχύτητα; Γιατί περνά η δική μας ζωή, και η υπηρεσιακή και η βιολογική. Βεβαίως τα αντιμετωπίζουμε όλα αυτά, υποτίθεται, ωριμότερα.
Όλες αυτές οι μικρές ιστορίες που μας παραθέτει ο συγγραφέας είναι παρούσες διότι έχει ζήσει, νομίζω σε βάθος, το τι σημαίνει Συρία για την ευρύτερη περιοχή, τι σημαίνει Ρωσία μετά την υποστολή της σημαίας της Σοβιετικής Ένωσης και την έπαρση της σημαίας της Ρωσικής Ομοσπονδίας, την οποία έχει ζήσει κάποια κρύα Χριστούγεννα στη Μόσχα με την οικογένειά του μάλιστα, και βεβαίως τι σημαίνει Τουρκία, η Τουρκία του Ερντογάν, ιδίως μετά την απόπειρα πραξικοπήματος του 2016 που είναι μία πάρα πολύ σοβαρή τομή. Όλα αυτά υπάρχουν, είναι παρόντα. Κατά έναν περίεργο τρόπο συνδέονται, μιας που μιλήσαμε για το 1922 και ακολουθεί το 1923 με τη Συνθήκη της Λοζάνης, της οποίας θα γιορτάσουμε τα 100 χρόνια, που ασχολείται με όλα αυτά, όχι μόνο με τον καθορισμό των ελληνοτουρκικών και των τουρκοβουλγαρικών συνόρων, αλλά και των συνόρων με τη Συρία, με το Ιράκ, τα δικαιώματα της οθωμανικής αυτοκρατορίας επί της Αιγύπτου, επί της Υεμένης, επί της Λιβύης, τη σχέση με τους Μαροκινούς και Τυνήσιους υπηκόους, όλα αυτά.
Το δανεικό στυλό του τίτλου του βιβλίου είναι αυτό με το οποίο υπέγραψε ο Γκορμπατσόφ τη «Χάρτα των Παρισίων για τη νέα Ευρώπη», αυτό δηλαδή που αμφισβητείται πια, κατά τρόπο απόλυτο και ριζοσπαστικό μετά τη ρωσική στρατιωτική εισβολή στην Ουκρανία, εφόσον επαναδιατυπώνεται μέχρι και ανοιχτή, και μάλιστα πολύ εύκολη, πυρηνική απειλή.
Στην πραγματικότητα έχει αφιερώσει πολλά χρόνια της διπλωματικής του διαδρομής, ο κ. Γεννηματάς, στις αναμνήσεις και τα κατάλοιπα του ανατολικού ζητήματος στον ευρύτερο χώρο επιρροής της παλαιάς οθωμανικής αυτοκρατορίας μετά τη διάλυσή της. Αυτά όλα μας είναι εξαιρετικά χρήσιμα. Αλλά νομίζω ότι εξίσου σημαντικός είναι ο τρόπος με τον οποίο έχει δει τα πράγματα σε αυτήν τη μακρά διπλωματική του διαδρομή, υπηρεσιακή, ο οποίος νομίζω ότι είναι υποδειγματικός.
Ποια είναι η οπτική γωνία του Γιώργου Γεννηματά; Ήθελε να γίνει διπλωμάτης, έγινε, αγάπησε τη δουλειά του και την απήλαυσε σε όλη του τη διαδρομή. Αυτό είναι καταρχάς ένας πάρα πολύ καλός σύμβουλος. Του άρεσε αυτό που έκανε, το έκανε με προσήλωση, με πειθαρχία, με τυπικό τρόπο, υπηρεσιακό, αλλά με όσο γίνεται μεγαλύτερη ευελιξία, δηλαδή με όσο γίνεται πιο αντι-γραφειοκρατική προσέγγιση. Κινήθηκε σε ένα ευρύ τόξο. Ασχολήθηκε με τα ελληνοτουρκικά, με το κυπριακό, με τις ελληνοαμερικανικές σχέσεις, με την Ευρωπαϊκή Ένωση, με τα βαλκάνια, με τον μεσογειακό χώρο, με τη Μέση Ανατολή και τη βόρεια Αφρική, με τη Ρωσία και βεβαίως αντιλήφθηκε τη σημασία της Κεντρικής Υπηρεσίας, γιατί χωρίς Κεντρική Υπηρεσία δεν μπορείς να έχεις οργανωμένη διμερή και πολυμερή διπλωματία. Όλα αυτά τα χειρίστηκε σε όλους τους βαθμούς της ιεραρχίας, με διακριτικό και ευγενικό τρόπο. Και τώρα, γράφοντας τις αναμνήσεις του δεν πέφτει στη γοητευτική παγίδα να αξιολογήσει εκ των υστέρων και εκ του ασφαλούς τους πολιτικούς του προϊσταμένους. Άρα σέβεται την εμπιστευτικότητα και τιμά τις σχέσεις εμπιστοσύνης οι οποίες είχαν δημιουργηθεί. Αυτό θεωρώ ότι είναι πολύ μεγάλο προσόν.
Αυτό είναι ένα πολύ μεγάλο προσόν γιατί, όπως είπε με την περιβόητη φράση ο Léon Gambetta, απευθυνόμενος στον στρατάρχη Πρόεδρο MacMahon, εννοώντας τον ίδιο τον τότε Πρόεδρο, “ il faudra se soumettre ou se démettre” και έλεγαν οι παλιοί μας καθηγητές του Δημοσίου Διεθνούς Δικαίου, “le diplomate il faut se soumettre ou se démettre”, και το ξέρει αυτό πάρα πολύ καλά ο κύριος Γεννηματάς. Δεν θεώρησε ότι του δημιουργείται συνειδησιακό πρόβλημα, ώστε να προβάλλει τη ρήτρα συνειδήσεως και να αναλωθεί σε ρήξεις περί τη στρατηγική. Ως προς τους χειρισμούς πάντα μπορεί κανείς πολλά να πει. Δεν ήταν καθόλου, μα καθόλου ανυποψίαστος. Αντιλαμβανόταν πλήρως, όπως κάθε έμπειρος διπλωμάτης επαγγελματίας, ο οποίος ζει καταστάσεις και εκτίθεται στην πρώτη γραμμή του πυρός, τι συμβαίνει και ποιες είναι οι επιπτώσεις κάθε πράγματος, γιατί αυτά μας ακολουθούν μέχρι σήμερα. Μπορεί μία δήλωση, μία διακοίνωση, μία παράλειψη να έχει επιπτώσεις οι οποίες είναι διαρκείς. Ακόμα και σήμερα η επιχειρηματολογία μας σε σχέση με το πολύ κρίσιμο ζήτημα της αποστρατικοποίησης των νησιών, ένθεν κακείθεν βασίζεται σε δηλώσεις ή διακοινώσεις ή αναφορές στα πρακτικά των εθνικών κοινοβουλίων, ιδίως από αυτούς που έχουν, κατά το Διεθνές Δίκαιο, την αρμοδιότητα διεθνούς εκπροσώπησης ανά πάσα στιγμή, χωρίς πληρεξουσιότητα, αλλά και αυτούς που ενεργούν υπηρεσιακά ή με πληρεξουσιότητα.
Είναι λοιπόν πραγματικά πολύτιμη αυτή η μαρτυρία και ως παράδειγμα συμπεριφοράς του διπλωματικού υπαλλήλου, ο οποίος, όπως λέει ο Πρέσβης κ. Γεννηματάς, ξεκινά ως διπλωματικός υπάλληλος και μπορεί να τον βοηθήσει η μοίρα να γίνει διπλωμάτης. Χαίρομαι γιατί εδώ έχουμε έναν συγγραφέα διπλωμάτη, ο οποίος καταθέτει τις πολύτιμες εμπειρίες του. Συγχαρητήρια κ. Πρέσβη.
