25 Φεβρουαρίου 2024

Άρθρο των Ευάγγελου Βενιζέλου – Βασίλειου Σκουρή στην Καθημερινή της Κυριακής

Μη κρατικά ΑΕΙ: Σε ποια έννομη τάξη;

Το νομοσχέδιο για τα «μη κρατικά» ΑΕΙ προκάλεσε μια δημόσια συζήτηση με θεωρητικό υπόβαθρο τη σχέση εθνικής, ενωσιακής και διεθνούς έννομης τάξης και κυρίως τη σύγκρουση ως προς την προτεραιότητα εφαρμογής μεταξύ αφενός μεν του εθνικού Συντάγματος, αφετέρου δε του Δικαίου της Ε.Ε. Συγκρούονται δυο προσεγγίσεις. Κατά τη μια, το άρθρο 16 του ελληνικού Συντάγματος πρέπει να ερμηνεύεται σε αρμονία προς το Δίκαιο της Ε.Ε. προκειμένου να διασφαλίζεται η ομαλή συνύπαρξη διαφορετικών εννόμων τάξεων όταν ένα ζήτημα εμπίπτει στο πεδίο και των δυο. Πρέπει άλλωστε να λαμβάνεται υπόψη η θεμελιώδης εθνική συνταγματική απόφαση για τη συμμετοχή στην ευρωπαϊκή ολοκλήρωση (άρθρο 28), αλλά και το ποιο δικαστήριο έχει τον τελευταίο λόγο και ποια μπορεί να είναι πρακτικά η έκβαση μιας μετωπικής σύγκρουσης. Αυτή είναι η νομική όψη του ζητήματος ανεξαρτήτως των ουσιαστικών προϋποθέσεων του μέλλοντος των δημοσίων ΑΕΙ και των ποιοτικών προδιαγραφών των μη κρατικών ΑΕΙ. Κατά την άλλη προσέγγιση, οι κατηγορηματικές διατυπώσεις των παραγράφων 5 και 8  του άρθρου 16 δεν αφήνουν περιθώριο για μια σύμφωνη προς το ενωσιακό δίκαιο ερμηνεία του ελληνικού Συντάγματος. Η απάντηση όμως στο ερώτημα αν προτεραιότητα εφαρμογής έχει το ενωσιακό δίκαιο ή το εθνικό Σύνταγμα δεν εξαρτάται από το πόσο απόλυτες είναι οι διατυπώσεις των σχετικών διατάξεων του εθνικού Συντάγματος, αλλά από το αν, στη συγκεκριμένη περίπτωση, κινούμαστε στο πεδίο της εθνικής ή της ενωσιακής έννομης τάξης. Κατά την ίδια λογική η εφαρμογή του ενωσιακού δικαίου δεν εξαρτάται από την προηγούμενη αναθεώρηση του άρθρου 16 Σ, ακόμη και αν αυτή έχει γίνει ευρύτερα αποδεκτή και επίκειται.

Όταν το ΣτΕ ρωτάει το ΔΕΕ

Η αποστολή προδικαστικού ερωτήματος από εθνικό, ιδίως ανώτατο ή συνταγματικό, δικαστήριο προς το Δικαστήριο της ΕΕ (ΔΕΕ), συνιστά καταρχάς παραδοχή ότι το επίδικο ζήτημα κινείται στο πεδίο των αρμοδιοτήτων της ΕΕ και του ενωσιακού δικαίου.

Το ελληνικό Συμβούλιο της Επικρατείας, όταν αποφάσισε να αποστείλει προδικαστικό ερώτημα στο ΔΕΕ για το ζήτημα του βασικού μετόχου, παρά την απόλυτη και επιτακτική πρόβλεψη του εδαφίου ε της παρ. 9 του άρθρου 14 Σ. («Η ιδιότητα του ιδιοκτήτη, του εταίρου, του βασικού μετόχου ή του διευθυντικού στελέχους επιχείρησης μέσων ενημέρωσης είναι ασυμβίβαστη με την ιδιότητα του ιδιοκτήτη, του εταίρου, του βασικού μετόχου ή του διευθυντικού στελέχους επιχείρησης που αναλαμβάνει έναντι του Δημοσίου ή νομικού προσώπου του ευρύτερου δημόσιου τομέα την εκτέλεση έργων ή προμηθειών ή την παροχή υπηρεσιών.»), αποδέχθηκε την απάντηση του ΔΕΕ από την οποία προέκυπτε ότι η απόλυτη εθνική συνταγματική ρύθμιση υποχωρεί προ της εφαρμογής της ενωσιακής οδηγίας για τις δημόσιες συμβάσεις, η οποία δεν επιτρέπει στα κράτη μέλη να θεσπίζουν ένα τέτοιο απόλυτο ασυμβίβαστο των δυο ιδιοτήτων. Το ΣτΕ προκειμένου να υπερβεί τη σαφώς αντίθετη πρόβλεψη  του εθνικού Συντάγματος την ερμήνευσε σε συνδυασμό με το άρθρο 28 και εντέλει σε αρμονία προς το Δίκαιο της Ε.Ε. και μάλιστα το παράγωγο. Το κρίσιμο σημείο ήταν ότι κινούμασταν στο πεδίο του ενωσιακού δικαίου.

Το ΣτΕ αποφάσισε το 2007 (778/2007) να απευθύνει στο ΔΕΕ προδικαστικό ερώτημα για τα επαγγελματικά δικαιώματα αυτών που διαθέτουν τίτλο σπουδών από φορέα άλλου κράτους - μέλους αλλά ένα μεγάλο μέρος των σπουδών τους πραγματοποιήθηκε στην Ελλάδα σε τοπικό συνεργαζόμενο φορέα. Την ίδια περίοδο και η Ευρωπαϊκή Επιτροπή προσέφυγε στο ΔΕΕ κατά της Ελλάδας. Το ΔΕΕ απάντησε ότι σύμφωνα με τη σχετική οδηγία οι αρμόδιες αρχές του κράτους μέλους υποδοχής υποχρεούνται να αναγνωρίζουν το δίπλωμα που έχει χορηγηθεί από αρμόδια αρχή άλλου κράτους μέλους και πιστοποιεί την ολοκλήρωση σπουδών που έχουν πραγματοποιηθεί, εν όλω ή εν μέρει, σε φορέα εγκατεστημένο στο κράτος μέλος υποδοχής (εν προκειμένω στην Ελλάδα), ο οποίος, δυνάμει της νομοθεσίας του τελευταίου αυτού κράτους μέλους, δεν αναγνωρίζεται ως εκπαιδευτικό ίδρυμα.

Έκτοτε η νομολογία του ΣτΕ δέχεται ότι μπορούν στην Ελλάδα να παρέχονται από οντότητες άλλων κρατών μελών, απευθείας ή μέσω συμβάσεων δικαιόχρησης ή πιστοποίησης, υπηρεσίες  που οδηγούν σε τίτλους οι  οποίοι  εξοπλίζουν τον κάτοχό τους με επαγγελματικά δικαιώματα αντίστοιχα των πτυχιούχων των ελληνικών ΑΕΙ. Αυτά περιλαμβάνουν ακόμη και τη δυνατότητα διορισμού στο Δημόσιο, ακόμη και στο δικαστικό σώμα. Ακαδημαϊκά δικαιώματα δεν αναγνωρίζονται όμως στους τίτλους αυτούς, προκειμένου να μην καταστρατηγηθούν οι απαγορευτικοί  κανόνες του άρθρου 16 Σ. Αυτό πρακτικά σημαίνει ότι δεν επιτρέπεται η εγγραφή του κατόχου του τίτλου για μεταπτυχιακές σπουδές στα ελληνικά δημόσια ΑΕΙ και η εκλογή του σε αυτά ως μέλους του ΔΕΠ. Μένει όμως κατά τον τρόπο αυτό έως τώρα αρρύθμιστη από την ελληνική νομοθεσία η παροχή υπηρεσιών ανώτατης εκπαίδευσης από ΑΕΙ άλλων κρατών μελών της Ε.Ε. (ή τρίτων κρατών που είναι συμβαλλόμενα μέρη της GATS) απευθείας ή μέσω συμφωνιών δικαιόχρησης ή πιστοποίησης. Αυτά τα ΑΕΙ άλλων κρατών - μελών δεν κινούνται στο πλαίσιο του άρθρου 16 του ελληνικού Συντάγματος, αλλά ασκούν θεμελιώδεις ενωσιακές ελευθερίες στο πλαίσιο της έννομης τάξης της Ε.Ε. Η άρνηση αναγνώρισης και ακαδημαϊκών δικαιωμάτων όταν οι σπουδές πραγματοποιούνται στην Ελλάδα, ενώ ακαδημαϊκά δικαιώματα αναγνωρίζονται στους κατόχους τίτλων πχ των κυπριακών ιδιωτικών ΑΕΙ, συνιστά δυσμενή διάκριση στο πεδίο της ενωσιακής έννομης τάξης, στο οποίο κινούνται τα πανεπιστήμια άλλων χωρών μελών της Ε.Ε. (και της GATS).

Όμως η γενική θεωρητική συζήτηση στην οποία κάποιοι εκφράζουν τη σύγχρονη αντίληψη του πολυεπίπεδου συνταγματισμού, της πολλαπλότητας των έννομων τάξεων και του «επαυξημένου Συντάγματος», ενώ άλλοι υποστηρίζουν μια «αμυντική», εθνοκεντρική αντίληψη περί Συντάγματος και «αλώβητης» κυριαρχίας του κράτους στον τομέα της ανώτατης εκπαίδευσης (λες και οι άλλες χώρες μέλη της ΕΕ έχουν μειωμένη ευαισθησία για την ακαδημαϊκή ελευθερία και τον θεσμό του πανεπιστημίου) έχει πολύ μικρή σχέση με τη συγκεκριμένη συζήτηση που πρέπει να διεξαχθεί για την τρέχουσα νομοθετική πρωτοβουλία. 

Ο εθνικός πήχυς

Το σχέδιο νόμου δεν προβλέπει τελικά τη σύσταση ελληνικών ανώτατων σχολών από ιδιώτες που απαγορεύει η γραμματική διατύπωση της παρ. 8 του άρθρου 16 Σ, ούτε οργανώνει ελληνικά ΑΕΙ με μορφή διαφορετική από αυτήν του νομικού προσώπου δημοσίου δικαίου που επιβάλλει ως αποκλειστική η παρ. 5 του ίδιου  άρθρου. Το σχέδιο νόμου οργανώνει στο πεδίο όχι του ελληνικού Συντάγματος αλλά του ενωσιακού δικαίου τον τρόπο και τις προϋποθέσεις με τις οποίες ΑΕΙ άλλων κρατών μελών της ΕΕ ή τρίτων χωρών που είναι συμβαλλόμενα μέρη της GATS (στην οποία μετέχει και η ΕΕ ως τέτοια), μπορούν να ασκούν την ενωσιακή ελευθερία της εγκατάστασής τους στην Ελλάδα και της παροχής υπηρεσιών ανώτατης εκπαίδευσης.

Μάλιστα το σχέδιο νόμου αναγκάζει τις οντότητες αυτές να αποκτούν στην Ελλάδα τη μορφή ελληνικού νομικού προσώπου (Νομικού Προσώπου Πανεπιστημιακής Εκπαίδευσης) που  είναι νομικό πρόσωπο ιδιωτικού δικαίου, προκειμένου οντότητες που εδρεύουν σε άλλο κράτος μέλος της Ε.Ε. ( ή σε κράτος συμβαλλόμενο μέρος της GATS) να υπάγονται σε αυστηρούς ελέγχους από τις ελληνικές αρχές με κριτήρια και προδιαγραφές που θέτει ο Έλληνας νομοθέτης. Η νομοθετική αυτή επιλογή δεν εμπίπτει  στο άρθρο 16 παρ. 5 και 8, διότι δεν αφορά νέα ελληνικά μη κρατικά ΑΕΙ, αλλά τις προϋποθέσεις υπό τις οποίες αλλοδαπά ΑΕΙ κινούμενα στο πεδίο του ενωσιακού και του διεθνούς οικονομικού δικαίου μπορούν να εγκατασταθούν και να προσφέρουν υπηρεσίες στην Ελλάδα, δηλαδή εντός της ενιαίας αγοράς. Επιπλέον το σχέδιο νόμου επιβάλλει τον μη κερδοσκοπικό χαρακτήρα αυτών των νομικών προσώπων πανεπιστημιακής εκπαίδευσης που ιδρύονται από πανεπιστήμια άλλων κρατών μελών της Ε.Ε. ή κρατών μερών της GATS.

Αυτές  οι δυο προϋποθέσεις που θέτει το σχέδιο νόμου, η  ίδρυση ελληνικού  ΝΠΠΕ και ο μη κερδοσκοπικός χαρακτήρας, δεν «χαμηλώνουν τον πήχυ» του άρθρου 16 Σ. για την ίδρυση ελληνικών ανώτατων σχολών και τη νομική μορφή των ελληνικών ΑΕΙ, αλλά ανεβάζουν (σε σημείο που ενδέχεται να θεωρηθεί από το ΔΕΕ παραβίαση των θεμελιωδών ενωσιακών ελευθεριών) τον πήχυ των προβλέψεων και εγγυήσεων του ενωσιακού δικαίου για ΑΕΙ κρατών - μελών που ασκούν τις θεμελιώδεις ενωσιακές ελευθερίες της εγκατάστασης και παροχής υπηρεσιών σε άλλο κράτος - μέλος.

Απλούστερη και αναντίρρητα σύμφωνη προς το Δίκαιο της Ε.Ε. θα ήταν μια εθνική ρύθμιση που θα οργάνωνε με διαφάνεια την άσκηση της ενωσιακής ελευθερίας εγκατάστασης και παροχής υπηρεσιών από ΑΕΙ άλλων κρατών μελών ή τρίτων κρατών μερών της GATS, χωρίς να απαιτείται να ιδρύσουν ελληνικό ΝΠΠΕ και χωρίς τον περιορισμό του μη κερδοσκοπικού. Το ζήτημα της σύναψης συνεργασιών από αυτές τις οντότητες με τοπικούς παρόχους υπηρεσιών ρυθμίζεται επίσης από το ενωσιακό δίκαιο, εφόσον η εκπαιδευτική υπηρεσία ελέγχεται και πιστοποιείται από πανεπιστήμιο άλλου κράτους - μέλους ή τρίτου κράτους - μέρους της GATS.

Ακαδημαϊκή «ασφάλιση»

Το «αντάλλαγμα» για αυτήν την εθνική νομοθετική ρύθμιση του τρόπου άσκησης των θεμελιωδών ενωσιακών ελευθεριών εγκατάστασης και παροχής υπηρεσιών είναι η νομοθετικά διασφαλιζόμενη αναγνώριση όχι μόνο των επαγγελματικών, αλλά και των ακαδημαϊκών προσόντων των τίτλων που θα χορηγούν αυτά τα ΝΠΠΕ. Προφανώς ο εθνικός νομοθέτης θεωρεί ότι η στέρηση των ακαδημαϊκών προσόντων από τους τίτλους αυτών των ΝΠΠΕ συνιστά δυσμενή διάκριση κατά των ΑΕΙ άλλων κρατών μελών (και κρατών μερών της GATS) που ασκούν τη θεμελιώδη ενωσιακή ελευθερία εγκατάστασης και παροχής υπηρεσιών στην Ελλάδα και ότι η δυσμενής αυτή διάκριση δεν θίγει μόνο τα ακαδημαϊκά, αλλά εντέλει και τα επαγγελματικά δικαιώματα που συνοδεύουν τον τίτλο σπουδών. Αυτό βεβαίως προϋποθέτει την ανάλογη εξέλιξη της νομολογίας του ΣτΕ που επιμένει έως τώρα στη διάκριση επαγγελματικών και ακαδημαϊκών προσόντων. Το ΣτΕ έχει όμως προ πολλού αποδεχθεί ότι το ζήτημα τοποθετείται στο πεδίο του ενωσιακού δικαίου απευθύνοντας, όπως είδαμε, προδικαστικά ερωτήματα στο ΔΕΕ. Το ΣτΕ ενεργώντας ως ενωσιακός δικαστής οφείλει να ακολουθήσει τη νομολογία του ΔΕΕ και μόνο αν υπάρχει ζήτημα που δεν έχει καταστεί ήδη  σαφές στη νομολογία αυτή να αποστείλει νέο προδικαστικό ερώτημα στο ΔΕΕ που θα απαντήσει στο πεδίο του Δικαίου της Ε.Ε.

Το τοπίο καθίσταται συνεπώς πολύ πιο απλό και πιο συγκεκριμένο, όταν αποσαφηνίζεται η έννομη τάξη στο πεδίο της οποίας κινούμαστε και αυτή είναι στην προκειμένη περίπτωση η  ενωσιακή έννομη  τάξη.

Στην πρόσφατη γνωμοδότησή μας (Β. Σκουρής / Ευ. Βενιζέλος, Η σύμφωνη με το ενωσιακό δίκαιο ερμηνεία του άρθρου 16 παρ. 5 και 8 του Συντάγματος και τα περιθώρια ανάληψης νομοθετικών πρωτοβουλιών στο πεδίο της μη κρατικής ανώτατης  εκπαίδευσης, εκδόσεις Σάκκουλα, 2024) προσπαθήσαμε να απαντήσουμε ολοκληρωμένα στα ερωτήματα που τίθενται εάν ο νομοθέτης θελήσει να ρυθμίσει το ζήτημα των μη κρατικών ΑΕΙ, όχι μόνο στο πεδίο της ενωσιακής, αλλά και στο πεδίο της εθνικής έννομης τάξης προβλέποντας την ίδρυση ελληνικών μη κρατικών ΑΕΙ με νομική μορφή άλλη από αυτή του ΝΠΔΔ.  Όμως τελικά το σχέδιο νόμου που κατατέθηκε κινείται πιο διστακτικά και τοποθετείται μόνο στο πεδίο του Δικαίου της Ε.Ε. συμπεριλαμβανομένων των παραδοχών της πρόσφατης νομολογίας του ΔΕΕ (Επιτροπή κατά Ουγγαρίας) για τα τρίτα κράτη που είναι συμβαλλόμενα μέρη της GATS. Η νομοθετική πρωτοβουλία δεν κινείται συνεπώς στο πεδίο του άρθρου 16 Σ και δεν προκαλεί την προσφυγή στη μέθοδο, ακριβέστερα στον κανόνα της εναρμονισμένης με το ενωσιακό δίκαιο ερμηνείας του εθνικού Συντάγματος. Κινείται και κρίνεται αμιγώς στο πεδίο του Δικαίου της Ε.Ε.

Η αντίκρουση μιας παρόμοιας νομοθετικής πρωτοβουλίας με επίκληση των απόλυτων απαγορευτικών διατυπώσεων των παρ. 5 και 8 του  άρθρου 16 του εθνικού Συντάγματος  είναι, κατά τη γνώμη μας, εκτός θέματος, γιατί κινείται στο πεδίο της εθνικής και όχι της ενωσιακής έννομης τάξης. Είναι δε τουλάχιστον παράδοξο στη σημερινή εποχή να επικαλείσαι το εθνικό Σύνταγμα έναντι του Δικαίου της ΕΕ και του Διεθνούς Δικαίου για να περιορίσεις την άσκηση της ακαδημαϊκής, αλλά και της επιχειρηματικής ελευθερίας. Το ζητούμενο και δυστυχώς συχνά αναγκαίο είναι το αντίστροφο: να επικαλούμαστε την ΕΣΔΑ και τη νομολογία του Στρασβούργου, τον Χάρτη Θεμελιωδών Δικαιωμάτων, συνολικά το Δίκαιο της Ε.Ε. και τη νομολογία του Λουξεμβούργου προκειμένου να αποτρέψουμε τις προσβολές ανθρωπίνων δικαιωμάτων, την υποβάθμιση του κράτους δικαίου και την αμφισβήτηση των δημοκρατικών εγγυήσεων σε εθνικό επίπεδο. Με τον τρόπο άλλωστε αυτό συγκροτείται το «επαυξημένο Σύνταγμα» που παρέχει τη μέγιστη δυνατή προστασία στη φιλελεύθερη δημοκρατία και διασφαλίζει με τον πιο αποτελεσματικό τρόπο τη λειτουργία της ιστορικής κατάκτησης του τυπικού Συντάγματος, την οποία προκάλεσε, αλλά και από την οποία τροφοδοτείται ο συνταγματισμός ως  πυλώνας του ευρωπαϊκού θεσμικού πολιτισμού. –

*Ο κ. Ευάγγελος Βενιζέλος είναι καθηγητής της Νομικής Σχολής ΑΠΘ – πρώην Αντιπρόεδρος της Κυβέρνησης.

Ο κ. Βασίλειος Σκουρής είναι ομότιμος καθηγητής της Νομικής Σχολής ΑΠΘ- πρώην Πρόεδρος του Δικαστηρίου της Ευρωπαϊκής Ένωσης.

9 Δεκεμβρίου 2023

Άρθρο των Ευάγγελου Βενιζέλου και Βασίλειου Σκουρή στα ΝΕΑ Σαββατοκύριακο

Mη κρατικά ΑΕΙ

Η σύμφωνη με το ενωσιακό δίκαιο ερμηνεία του άρθρου 16 Συντάγματος

Μετά την εξαγγελία από την κυβερνητική πλειοψηφία της πρόθεσής της να κινήσει τη διαδικασία αναθεώρησης του Συντάγματος μόλις συμπληρωθεί η πενταετής προθεσμία από την αναθεώρηση του 2019 με αντικείμενο την άρση των περιορισμών που θέτουν οι παράγραφοι 5 και 8 του άρθρου 16 Σ ως προς την ίδρυση και λειτουργία μη κρατικών / ιδιωτικών Ανώτατων Εκπαιδευτικών Ιδρυμάτων, ζητήθηκε η επιστημονική μας άποψη ως προς την ευχέρεια του κοινού νομοθέτη να ρυθμίσει, εντωμεταξύ, θέματα σχετικά με την παροχή υπηρεσιών ανώτατης εκπαίδευσης στην Ελλάδα από οντότητες που συγκεντρώνουν τις προϋποθέσεις του χαρακτηρισμού τους ως πανεπιστημίων ή συνεργάζονται με πανεπιστήμια που εδρεύουν σε άλλα κράτη μέλη της ΕΕ ή σε κράτη που είναι συμβαλλόμενα μέρη της Γενικής Συμφωνίας για τις Συναλλαγές στον τομέα των Υπηρεσιών (GATS) στο πλαίσιο του Παγκόσμιου Οργανισμού Εμπορίου (ΠΟΕ). Το νομικό συνεπώς ερώτημα που τίθεται είναι αν,  παρά τη γραμματική διατύπωση του εθνικού Συντάγματος, η ερμηνεία του σε αρμονία προς το Δίκαιο της ΕΕ και προς το Διεθνές Δίκαιο καθιστά συμβατές προς το Σύνταγμα παρόμοιες νομοθετικές επιλογές.

Περισσότερα...

9 Ιουλίου 2023

Άρθρο Ευάγγελου Βενιζέλου στην Καθημερινή της Κυριακής

Τα ιδιωτικά ΑΕΙ, το εκλογικό όριο και το Σύνταγμα

Η μετεκλογική θεσμική συζήτηση κινείται γύρω από δυο, προς το παρόν, θέματα, την αναθεώρηση του Συντάγματος που εστιάζεται στο άρθρο 16 και την ενδεχόμενη αύξηση του ορίου εισόδου των κομμάτων στη Βουλή. Κοινός παρονομαστής είναι προφανώς το Σύνταγμα και η ερμηνεία του, κυρίως όμως οι προϋποθέσεις μιας συγκροτημένης, τεκμηριωμένης και υπεύθυνης δημόσιας συζήτησης για τέτοιας φύσης θέματα.

Η αναθεώρηση του άρθρου 16

Την περίοδο 2006 - 2008, ενόψει της τότε αναθεώρησης του Συντάγματος, είχα υποστηρίξει ότι μια τέτοια αναθεώρηση κινδυνεύει να ερμηνευθεί ως κίνηση υποβάθμισης του δημοσίου πανεπιστημίου και ότι σε κάθε περίπτωση η ανάγκη αναθεώρησης του άρθρου 16 έπρεπε να διαπιστωθεί στην πρώτη Βουλή με  πλειοψηφία μεγαλύτερη των 151, αλλά μικρότερη των 180 βουλευτών, ώστε η δεύτερη Βουλή να διαμορφώσει το περιεχόμενο και τη νομοτεχνική κατάστρωση της διάταξης με την εγγύηση της αυξημένης πλειοψηφίας των 180 βουλευτών. Είχα επίσης υποστηρίξει ότι η ισχύουσα διατύπωση του άρθρου 16 αφήνει πολλά περιθώρια ευελιξίας στον νομοθέτη για τη λειτουργία στην Ελλάδα μη κρατικών πανεπιστημίων, ενώ είχα εξηγήσει, εντός και εκτός Βουλής, ότι σε κάθε περίπτωση η χώρα έχει υποχρέωση σεβασμού του Δικαίου της Ε.Ε. και πρωτίστως των θεμελιωδών ενωσιακών ελευθεριών, υποχρέωση που  έχει σοβαρές πρακτικές συνέπειες στο πεδίο της παροχής υπηρεσιών τριτοβάθμιας εκπαίδευσης και της αναγνώρισης επαγγελματικών δικαιωμάτων.

Περισσότερα...

Σάββατο 5 Μαρτίου 2022

Άρθρο Ευάγγελου Βενιζέλου στην Καθημερινή της Κυριακής

Ακαδημαϊκή ελευθερία χωρίς ασφάλεια δεν υπάρχει

Μέσα σε μια ακαδημαϊκή κοινότητα παγκόσμια και διασυνδεδεμένη, είναι πνευματικός και επιστημονικός επαρχιωτισμός να αναζητά μια χώρα να ανακαλύψει τον τροχό ως προς την οργάνωση της ανώτατης εκπαίδευσής της. Πρέπει να αξιοποιηθούν όλα τα δοκιμασμένα σχήματα που έχουν διευκολύνει και υποστηρίξει την εκπαιδευτική και ερευνητική άνθηση των πανεπιστημίων και μάλιστα σε χώρες ευρωπαϊκές, με ανάλογο πληθυσμιακό μέγεθος.

Τα  ελληνικά ΑΕΙ, παρά τα προβλήματα, τη μιζέρια, τις εσωτερικές αντιθέσεις, τα απαράδεκτα φαινόμενα βίας και κομματικοποίησης, οφείλουν να αντιλαμβάνονται τον εαυτό τους ως   θεσμούς υψηλού κύρους, θερμοκοιτίδες διανοητικού κεφαλαίου, μηχανισμούς που διασφαλίζουν εν μέσω δυσκολιών μεγάλο βαθμό κοινωνικής κινητικότητας. Ως δημόσιους χώρους  εγγυητικούς  της ελευθερίας της σκέψης, του λόγου, της διδασκαλίας και της έρευνας. Ως προνομιακούς τόπους του ορθού λόγου, του φιλελευθερισμού, της πολυφωνίας, της ανεκτικότητας, της διαρκούς αναζήτησης της αλήθειας μέσω διαψεύσεων και συνεχούς δοκιμασίας και  ανατροπής των επιστημολογιών παραδειγμάτων. Ως θεσμικές υποστάσεις της ακαδημαϊκής ελευθερίας. Είναι προφανές ότι στο εσωτερικό των ελληνικών πανεπιστημίων υπάρχουν διαφορετικές, άνισες και ανομοιόμορφες καταστάσεις. Υπάρχουν εστίες παράδοσης και αριστείας που βρίσκονται πολύ κοντά στις παραπάνω προδιαγραφές και καταστάσεις τελείως απαράδεκτες.

Περισσότερα...

Τρίτη 6 Απριλίου 2021

[PDF] 

Άρθρο Ευάγγελου Βενιζέλου στο Περιοδικό ΣΥΝήΓΟΡΟΣ*

«Η θεσμική απελευθέρωση των ελληνικών πανεπιστημίων από τις αγκυλώσεις, τα φαινόμενα βίας και την κομματικοποίηση»

Η δημόσια συζήτηση για την ανώτατη εκπαίδευση στη χώρα μας πρέπει επειγόντως να μετατοπισθεί από τα ζητήματα ασφάλειας και αντιμετώπισης της βίας και από τα ζητήματα διοίκησης, δηλαδή τρόπου εκλογής και αρμοδιοτήτων των πανεπιστημιακών οργάνων στα ζητήματα που αφορούν την ένταξη των πανεπιστημίων μας στο παγκόσμιο περιβάλλον της τέταρτης βιομηχανικής επανάστασης, των νέων τεχνολογιών, του επαναπροσδιορισμού της παγκοσμιοποίησης, της κλιματικής αλλαγής, των νέων βιοϊατρικών προκλήσεων, της νέας «ανθρώπινης κατάστασης» που αναδείχθηκε κατά την παρατεινόμενη δυστυχώς περίοδο της πανδημίας.

Περισσότερα...

Παρασκευή 15 Ιανουαρίου 2021

Συνέντευξη Ευάγγελου Βενιζέλου στο ραδιόφωνο του Σκαι και στον δημοσιογράφο Παύλο Τσίμα

Π. Τσίμας: Καλημέρα, κ. Πρόεδρε, ευχαριστώ πολύ.

Ευ. Βενιζέλος: Καλημέρα, κ. Τσίμα. Εγώ ευχαριστώ.

Π. Τσίμας: Ας ξεκινήσω από αυτό το θέμα το Ελληνοτουρκικό, ήταν το δεύτερο πιο πολυσυζητημένο θέμα της χρονιάς, μετά την πανδημία. Ζήσαμε μία απίστευτης διάρκειας, πρωτοφανή, δεν είχαμε ποτέ τόσο μακριά κρίση στις Ελληνοτουρκικές σχέσεις, έμοιαζε όλα να έχουν τελειώσει και ξαφνικά βρισκόμαστε στον αντίποδα, περιμένουμε τη μεθεπόμενη Δευτέρα να αρχίσουν οι διερευνητικές συνομιλίες. Εσείς, ως Υπουργός Εξωτερικών, στην πραγματικότητα ζήσατε την τελευταία, ας πούμε, σοβαρή φάση συζητήσεων, πριν διακοπούν το 2015, αρχίσουν, γίνουν δύο συναντήσεις και ξαναδιεκόπησαν το 2016. Ο κόσμος προσπαθεί να καταλάβει, τι συζητάμε σε αυτές τις διερευνητικές.

Ευ. Βενιζέλος: Οι διερευνητικές έχουν μακρά προϊστορία. Η φάση για την οποία συζητάμε κρατά από το 2002 έως το 2016.

Περισσότερα...

Κυριακή 22 Σεπτεμβρίου 2019

Άρθρο Ευάγγελου Βενιζέλου για την εφημερίδα Πελοπόννησος της Κυριακής, στο αφιέρωμα: «Ιστορία: Εθνική ή Κοινωνική;»

Έχω γράψει παλιότερα στη φιλόξενη αυτή εφημερίδα ότι η σημαντικότερη ίσως παρακαταθήκη του Διονυσίου Σολωμού είναι η φράση που του αποδίδει ο Ιάκωβος Πολυλάς στα προλεγόμενα του στην έκδοση των ποιημάτων του εθνικού ποιητή πως « το Έθνος πρέπει να μάθει να θεωρεί εθνικόν ό,τι είναι αληθές» .

Η φράση αυτή απαντά σε όλα τα ερωτήματα για τη σχέση που πρέπει να διαμορφώσει το Έθνος με την ίδια την Ιστορία του, δηλαδή με την ταυτότητα και τη συλλογική αυτοσυνειδησία του.

Η διδασκαλία και η έρευνα της Ιστορίας, πολύ δε περισσότερο η λεγόμενη δημόσια Ιστορία που είναι τμήμα του δημοσίου λόγου, διολισθαίνει πολύ συχνά στη λεγόμενη ιδεολογική χρήση της Ιστορίας. Αυτή ναι μεν προσφέρει ένα αφήγημα αναγκαίο για τη συγκρότηση της εθνικής ταυτότητας, οδηγεί όμως πολύ συχνά σε εξωραϊσμούς, απλουστεύσεις ή στερεότυπα που συσκοτίζουν τη σχέση μας όχι μόνο με το παρελθόν αλλά και με το παρόν και με το μέλλον.

Περισσότερα...

Αθήνα, 5 Δεκεμβρίου 2018

Ομιλία Ευάγγελου Βενιζέλου στην Επιτροπή Αναθεώρησης του Συντάγματος κατά τη συζήτηση για τα άρθρα 4-25 (ατομικά και κοινωνικά δικαιώματα)

"Πρέπει να κάνουμε το γενναίο βήμα της ορθολογικής και έντιμης αναθεώρησης του άρθρου 16, εάν και η πλειοψηφία της σημερινής Βουλής θέλει να υπάρχει αναθεώρηση γενικώς"

Κύριε Πρόεδρε, κυρίες και κύριοι βουλευτές,

στον κατάλογο των συνταγματικών δικαιωμάτων, των ατομικών δικαιωμάτων, των δικαιωμάτων ομαδικής δράσης και των κοινωνικών δικαιωμάτων, δηλαδή στο κεφάλαιο των άρθρων 4 έως και 25 δεν χρειάζεται καμία απολύτως αλλαγή στο ισχύον Σύνταγμα της χώρας.

Το ελληνικό Σύνταγμα είναι ένα από τα πληρέστερα ευρωπαϊκά συντάγματα στον τομέα αυτό. Εάν χρειαζόταν μια και μόνη προσθήκη αυτή θα ήτανε ερμηνευτικού χαρακτήρα: ότι οφείλουμε να ερμηνεύουμε και να εφαρμόζουμε όλες τις επιμέρους διατάξεις σε αρμονία με την Ευρωπαϊκή Σύμβαση Δικαιωμάτων του Ανθρώπου, τα πρόσθετα πρωτόκολλά της και την νομολογία του Ευρωπαϊκού Δικαστηρίου Δικαιωμάτων του Ανθρώπου. Οποιαδήποτε άλλη αλλαγή είναι είτε περιττή είτε επικίνδυνη. Διότι μπορεί να μειώσει το επίπεδο προστασίας και να δημιουργήσει τεράστια ερμηνευτικά προβλήματα ιδίως όταν οι προτεινόμενες αναδιατυπώσεις αυτών των διατάξεων επί τη βάση των οποίων ασκείται ο δικαστικός έλεγχος της συνταγματικότητας των νόμων, δεν τελούν σε ανοιχτή συνομιλία με τη νομολογία. Μπορεί να δημιουργηθούν τεράστιες παρεξηγήσεις, ανατροπές και τελικά υποβάθμιση του επιπέδου προστασίας.

Περισσότερα...

Αθήνα, 2 Ιουνίου 2017

Ανάρτηση Ευ. Βενιζέλου στα μέσα κοινωνικής δικτύωσης με αφορμή τις προτάσεις του Υπ. Παιδείας

Κάποτε το πανεπιστημιακό άσυλο ως θεσμική εγγύηση της ακαδημαϊκής ελευθερίας, δηλαδή της ελευθερίας της έρευνας και της διδασκαλίας ως ειδικότερη όψη της ελευθερίας του λόγου και της ελεύθερης κίνησης των ιδεών, είχε νόημα. Δυστυχώς σταδιακά το πανεπιστημιακό άσυλο εκφυλίστηκε σε άλλοθι που υπέθαλψε τη συμβολική και υλική βία στους πανεπιστημιακούς χώρους. Επιπλέον κατέστησε ορισμένους πανεπιστημιακούς χώρους ορμητήρια για την άσκηση οργανωμένων μορφών κοινωνικής και πολιτικής βίας. Το πρόβλημα εδώ και δεκαετίες δεν είναι η αποτροπή της κρατικής βίας στο όνομα της ακαδημαϊκής ελευθερίας, αλλά το τελείως αντίστροφο: η προστασία της ακαδημαϊκής ελευθερίας από την ενδοπανεπιστημιακή βία ή την ελεύθερα εισαγόμενη στους πανεπιστημιακούς χώρους βία που ασκούν οργανωμένες ομάδες. Το έρεισμα του πανεπιστημιακού ασύλου στο άρθρο 16 του Συντάγματος και την προστασία της ακαδημαϊκής ελευθερίας έχει πλήρως απωλεσθεί. Συχνά, είτε το  ομολογούν είτε όχι, ελληνικά ΑΕΙ οργανώνουν σημαντικές εκδηλώσεις ( από συνοδούς πρυτάνεων μέχρι αναγορεύσεις επίτιμων διδακτόρων) εκτός πανεπιστημιακών χώρων για λόγους ασφαλείας, δηλαδή για να προστατευθεί η ελευθερία του  λόγου και η ακαδημαϊκή ελευθερία. 

Συνεπώς οι σκέψεις για επαναφορά των παλιών διατάξεων  περί πανεπιστημιακού ασύλου προσκρούουν πλέον στον πυρήνα της συνταγματικά προστατευόμενης ακαδημαϊκής ελευθερίας.

Περισσότερα...

Αθήνα, 22 Νοεμβρίου 2016 

Χαιρετισμός Ευάγγελου Βενιζέλου στην κοινή εκδήλωση του Δικτύου για τη Μεταρρύθμιση και του Κύκλου Ιδεών με θέμα «Παιδεία και Ανάπτυξη» που πραγματοποιήθηκε προς τιμήν του Κωνσταντίνου Σοφούλη

Αγαπητές φίλες και φίλοι,

σας καλωσορίζω στην εκδήλωση αυτή που οργανώσαμε από κοινού

το ΔΙΚΤΥΟ και ο Κύκλος Ιδεών, και το κάνουμε αυτό με μια διπλή εξαιρετική ευκαιρία.

Πρώτα γιατί κίνητρό μας ήταν η ανάγκη, αυτόματη και ειλικρινέστατη, να τιμήσουμε τον Κώστα Σοφούλη.

Με τον Κώστα Σοφούλη είχα την χαρά και την τιμή να συνυπάρξω στην κοινοβουλευτική ομάδα του ΠΑΣΟΚ στη δεκαετία του 1990. Τον παρακολουθώ πάρα πολλά χρόνια, δεν χρειάζεται να τον παρουσιάσω εγώ σε σάς, είμαι βέβαιος ότι οι περισσότερες και οι περισσότεροι τον γνωρίζετε. Αλλά συνδυάζει πάρα πολλά στοιχεία που συνδέονται με το θέμα μας.

Γιατί το δεύτερο κίνητρό μας ήταν να ανοίξουμε έναν δημόσιο διάλογο για τη σχέση παιδείας και ανάπτυξης. Στην πραγματικότητα, ένα δημόσιο διάλογο για το περιβόητο μετα-μνημονιακό μοντέλο ανάπτυξης. Να απαντήσουμε δηλαδή μέσα από αυτή την ειδική γωνία της σύνδεσης του εκπαιδευτικού συστήματος αλλά και παιδείας με την πλήρη έννοια του όρου, με την ανάπτυξη, με το αίτημα για ανάπτυξη, με το ευρύτερο ερώτημα αν μπορεί αυτός ο τόπος να κερδίσει το χαμένο χρόνο, να ανακτήσει το χαμένο έδαφος, να αποκτήσει την ανταγωνιστικότητα του, την ουσιαστική ισοτιμία του μέσα στην Ευρώπη, τη θέση του μέσα στην παγκόσμια οικονομία.

Περισσότερα...