26 Δεκεμβρίου 2020 [14.12.2018]

Ευάγγελος Βενιζέλος                                                                                                           

 Βίβλος και Σύνταγμα : Σκέψεις για την πολιτική θεολογία *

Το ειδικότερο θέμα μου στο πλαίσιο του γενικού θέματος του συνεδρίου «Βίβλος και Πολιτική» είναι η σχέση της Βίβλου και του Συντάγματος, «Βίβλος και Σύνταγμα:  Σκέψεις για την πολιτική θεολογία της μετανεωτερικότητας». Οι τίτλοι, όπως ξέρετε, είναι και βαρύγδουποι και δεσμευτικοί και διατρέχουν διαρκώς τον κίνδυνο να διαψευσθούν από το περιεχόμενο των ανακοινώσεων, αλλά θα το διακινδυνεύσω.

Θα ήθελα να ξεκινήσουμε αυτήν τη συζήτηση από μία υπενθύμιση, επιγραμματική, για το πώς ορίζεται η πολιτική. Πολιτική, κατά τη δική μου εκδοχή, είναι οτιδήποτε κινείται όχι μόνο στο πεδίο του κράτους, αλλά  στο πεδίο της εξουσίας γενικότερα, γιατί εξουσιαστικές σχέσεις αναπτύσσονται και εντός αλλά και εκτός του κράτους. Άλλωστε το κράτος, ούτως ή άλλως, αυτό καθεαυτό είναι συμπύκνωση σχέσεων εξουσίας. Στο  πεδίο της πολιτικής περιλαμβάνεται  οτιδήποτε κινείται στον δημόσιο χώρο, με την ευρύτερη έννοια του όρου, άρα περιλαμβάνεται εδώ και η κοινωνία των πολιτών και η οικονομία. Αλλά, βεβαίως, σε τελική ανάλυση, όλα αυτά ανάγονται στο κράτος, ως συμπύκνωση ενός συσχετισμού δυνάμεων ή σε διακρατικές σχέσεις ή στον χώρο της διεθνούς κοινότητας, πάντα διά του κράτους και σε αναφορά προς το κράτος, μόνον που το κράτος δεν ορίζεται μόνον σε σχέση με τον εαυτό του, αλλά πάντα σε σχέση και με την κοινωνία.

Περισσότερα...

Παρασκευή 20 Δεκεμβρίου 2019

Ευάγγελος Βενιζέλος

Παρελθόν, παρόν και μέλλον των σχέσεων κράτους και εκκλησίας *

Το άρθρο 3 του Συντάγματος έχει μια γενεαλογία τελείως αντίστροφη από ότι μπορεί να υποθέσει κανείς δια γυμνού οφθαλμού. Το άρθρο 3 δεν έχει «εκκλησιοκεντρική» καταγωγή. Είναι πολιτειοκρατική διάταξη. Εισήχθη στα ελληνικά Συντάγματα με πρωτοβουλία της Πολιτείας για να επιβεβαιώσει η Πολιτεία ότι δεν είναι νόμω κρατούσα απλώς, αλλά είναι συντάγματι κρατούσα πολιτεία σε αντίθεση με τις επιταγές και τις προϋποθέσεις του Κανονικού Δικαίου. Διακήρυξε δηλαδή η Πολιτεία και επέβαλε στο υψηλότερο δυνατό κανονιστικό επίπεδο, αυτό του Συντάγματος, ότι το πολιτειακό δίκαιο υπερισχύει του Κανονικού Δικαίου της Ανατολικής Ορθόδοξης Εκκλησίας στο μείζον θέμα που είναι η οργάνωση και η υπόσταση της Ανατολικής Ορθόδοξης Εκκλησίας στην Ελλάδα, της κατ’ Ελλάδα εκκλησίας. Διότι αυτό πράγματι εισήχθη ως διάταξη υπό καθεστώς σύγκρουσης της ελληνικής πολιτείας και του Οικουμενικού Πατριαρχείου.

Περισσότερα...

Δευτέρα 18 Μαρτίου 2019

Ευάγγελος Βενιζέλος

Το συνταγματικό πλαίσιο των σχέσεων Κράτους και Εκκλησίας μετά την ολοκλήρωση της πρώτης φάσης της αναθεωρητικής διαδικασίας σε συνδυασμό με τα προβλήματα του κοινού ανακοινωθέντος πρωθυπουργού και αρχιεπισκόπου της 6ης Νοεμβρίου 2018 *

Α. Η θρησκευτική ελευθερία ως θεμέλιο της συνταγματικής ρύθμισης των σχέσεων Κράτους και Εκκλησίας - Προσθέτει κάτι η ρητή αναφορά στο «ουδετερόθρησκο κράτος»;

Το Σύνταγμα δεν ρυθμίζει μόνον τη συγκρότηση και την άσκηση της κρατικής εξουσίας, ρυθμίζει πολύ περισσότερα πράγματα. Ρυθμίζει τη σχέση του Κράτους με την κοινωνία, τη σχέση του Κράτους με την οικονομία, τη σχέση του Κράτους με την Ευρωπαϊκή Ένωση και τη διεθνή κοινότητα. Στην πραγματικότητα μπορούμε να αντιληφθούμε το σημερινό εύρος της έννοιας του Κράτους ή των διακρατικών διαδικασιών και αρμοδιοτήτων παρακολουθώντας την εκτατική ιδιότητα που έχει το Σύνταγμα να συμπεριλαμβάνει στην ύλη του ολοένα και περισσότερα πράγματα. Ακόμη και εάν δεν είχαμε αυτήν την προϊστορία ως προς τη συνταγματική ρύθμιση των σχέσεων Κράτους και Εκκλησίας στην Ελλάδα, όπως την παρουσίασε ο Γιάννης Κονιδάρης προηγουμένως, θα έπρεπε να ανακαλύψουμε, είτε με ρητές συνταγματικές διατάξεις είτε ερμηνευτικά, τρόπους μέσω των οποίων το Σύνταγμα, αλλά το ίδιο ισχύει και για το Διεθνές Δίκαιο και για την ευρωπαϊκή έννομη τάξη, θα δίνει απαντήσεις στα ερωτήματα που σχετίζονται με το τι ισχύει ως Δίκαιο στις σχέσεις Κράτους και Εκκλησίας.

Περισσότερα...

Αθήνα, 17 Δεκεμβρίου 2018

Ευάγγελος Βενιζέλος

«Πολιτεία- Εκκλησία: Οι εκκρεμότητες μιας περίπλοκης σχέσης»*

Όπως τεκμηρίωσε με φωτογραφίες ο Γιάννης Ιωαννίδης, έχουμε ξαναβρεθεί πριν δεκατρία χρόνια στον ίδιο χώρο, και έχουμε πει τα ίδια λίγο πολύ πράγματα ως αφετηρία. Θα δούμε τι έχει μεσολαβήσει.

Νομίζω κι εγώ, συμφωνώντας με τους περισσότερους από τους ομιλητές της πρώτης συνεδρίασης, ότι η πρόταση της Ελληνικής Ένωσης για τα Δικαιώματα του Ανθρώπου, η νομοτεχνικά καταστρωμένη, αναδεικνύει τη διαφορά των δύο επιπέδων: των ζητημάτων συνταγματικού επιπέδου και των ζητημάτων νομοθετικού επιπέδου, και αποδεικνύει ότι τα περισσότερα θέματα που αφορούν όχι τη σχέση κράτους – εκκλησίας, αλλά την ολοκλήρωση και την προστασία της θρησκευτικής ελευθερίας και της θρησκευτικής ισότητας είναι ζητήματα κοινού δικαίου. Μπορεί ο απλός νομοθέτης να τα ρυθμίσει.  

Βεβαίως υπάρχει το ενδεχόμενο οι νομοθετικές αυτές πρωτοβουλίες να καταστούν στη συνέχεια αντικείμενο ενός εντατικού ή εσφαλμένου δικαστικού ελέγχου της συνταγματικότητας των νόμων. Από την άποψη αυτή, πράγματι, τα ζητήματα συνταγματικού επιπέδου είναι κρίσιμα, αλλά με αυτή τη φορά των πραγμάτων.

Περισσότερα...

22 Νοεμβρίου 2018

Ευάγγελος Βενιζέλος

[In English: Ukrainian Aytocephaly: History, Facts and Consequences] 

«Ουκρανικό Αυτοκέφαλο: Η Ιστορία, τα γεγονότα και οι Προεκτάσεις τους»*

Σας ευχαριστώ πολύ για την πρόσκληση και για την ευκαιρία να συζητήσουμε ένα τόσο σημαντικό και φλέγον ζήτημα. Η Εκκλησία μας τροφοδοτεί συχνά πυκνά με ζητήματα τα οποία πρέπει να συζητήσουμε και πολιτικά. Σήμερα θα αρκεστούμε στο ζήτημα της ουκρανικής Αυτοκεφαλίας.

Όπως πάρα πολύ ωραία μας είπαν και ο καθηγητής ο κ. Ευαγγέλου και ο Θεοφιλέστατος, το πρόβλημα της Αυτοκεφαλίας, γενικότερα, είναι ένα πρόβλημα ποιμαντικής ευθύνης και Κανονικού Δικαίου, δηλαδή, πρόβλημα κατανομής και άσκησης των δικαιοδοσιών στην Ορθόδοξη Εκκλησία. Αλλά πάντα το πρόβλημα της Αυτοκεφαλίας είναι και ένα πρόβλημα πολιτικό, ένα πρόβλημα εθνικής ταυτότητας, ένα πρόβλημα που συνδέεται με την εθνογένεση, με την ιδεολογία που αναζητά κάθε κράτος, γιατί, όπως διδάσκει η Ιστορία και όπως αποδέχεται και η κρατούσα, νομίζω, αντίληψη στην ανάλυση των φαινομένων αυτών, κυρίως της εθνογένεσης, η εθνική ταυτότητα διαμορφώνεται μέσα από τη διεκδίκηση κράτους και στη συνέχεια μέσα από την ίδια τη λειτουργία του κράτους και την καλλιέργεια μιας κρατικής ιδεολογίας που βρίσκεται στον πυρήνα της εθνικής ταυτότητας.

Περισσότερα...

Αθήνα, 15 Νοεμβρίου 2018

Άρθρο Ευάγγελου Βενιζέλου στην εφημερίδα ΤΑ ΝΕΑ *

Οι σχέσεις κράτους -εκκλησίας και η αναθεώρηση του Συντάγματος

Στην πρόταση αναθεώρησης που υπέβαλε η Κοινοβουλευτική Ομάδα του ΠΑΣΟΚ το 1995, περιλαμβανόταν και το άρθρο 3 «προς την κατεύθυνση της προσθήκης εδαφίου με το οποίο θα κατοχυρώνεται το αυτοδιοίκητο της Εκκλησίας έναντι του Κράτους, θα αποσαφηνίζονται η διαδικασία ψήφισης και η θέση σε ισχύ του Καταστατικού Χάρτη της Εκκλησίας και θα επιτυγχάνεται, υπό την έννοια αυτή, ο χωρισμός Κράτους και Εκκλησίας».

Η πρόταση αυτή προκάλεσε την έντονη αντίδραση της Εκκλησίας της Ελλάδος και προσωπικά του τότε αρχιεπισκόπου Σεραφείμ, παρότι η Εκκλησία θα αποκτούσε έτσι την ευχέρεια να θεσπίζει μόνη της τον καταστατικό της χάρτη χωρίς παρέμβαση του κράτους, ενώ θα εξακολουθούσε να περιβάλλεται με συνταγματικές εγγυήσεις ως το πολυπληθέστερο και ιστορικότερο συλλογικό υποκείμενο άσκησης της θρησκευτικής ελευθερίας. Αμέσως εκδηλώθηκε και η ριζική διαφωνία της Νέας Δημοκρατίας. Με δεδομένη συνεπώς την αδυναμία συγκέντρωσης της αναγκαίας αυξημένης πλειοψηφίας των 3/5 και προκειμένου να μη διαμορφωθεί ένα πολιτικό αλλά και ιδεολογικό και ερμηνευτικό μέτωπο που θα έδινε εσφαλμένες διαστάσεις στο άρθρο 3, το οποίο θα παρέμενε τελικά αμετάβλητο, το ΠΑΣΟΚ απέσυρε την πρότασή του. Διατυπώθηκε όμως ταυτόχρονα στη Βουλή, στο πλαίσιο της αναθεωρητικής διαδικασίας, η δήλωση ότι η θρησκευτική ελευθερία κατοχυρώνεται απολύτως στο άρθρο 13 παρ. 1 που ανήκει στον σκληρό πυρήνα των μη υποκειμένων σε αναθεώρηση διατάξεων κατά το άρθρο 110 παρ. 1 και ότι το άρθρο 3 δεν μπορεί να θεμελιώσει παρεκκλίσεις.

Περισσότερα...

Αθήνα, 8 Νοεμβρίου 2018

Συνέντευξη Ευ. Βενιζέλου στο ράδιο ΘΕΜΑ και στον δημοσιογράφο Γ. Πρετεντέρη

Ευ. Βενιζέλος: Καλημέρα σας.

Γ. Πρετεντέρης: Έχουμε πολλά θέματα στην επικαιρότητα σήμερα, θα ήθελα να μας τα σχολιάσετε ξεκινώντας από την περίφημη συμφωνία, που μάλλον αποδεικνύεται μούφα;

Ευ. Βενιζέλος: Κοιτάξτε, είχα την ευκαιρία να δώσω χθες μία μικρή συνέντευξη και να πω ότι έχει στοιχεία τα οποία είναι, προφανώς, επικοινωνιακά και άνευ περιεχομένου, «πλαστά» ως προς το περιεχόμενό της και έχει και άλλα στοιχεία που συνιστούν μία ιστορική και νομική νίκη της Εκκλησίας σε σχέση με την απαλλοτριωμένη περιουσία της και, ιδίως, σε σχέση με τις αξιώσεις που είχε από το 1952 για μία πλήρη αποζημίωση. Αυτό το οποίο σίγουρα δεν συμβαίνει είναι ένα βήμα προς τον χωρισμό, όπως διακηρύσσει ακαίρως ευκαίρως ο κ. Τσίπρας και το κόμμα του.

Περισσότερα...

Αθήνα, 7 Νοεμβρίου 2018

Ο Ευάγγελος Βενιζέλος απαντά σε ερωτήσεις του iefimerida σχετικά με τη συμφωνία Πρωθυπουργού – Αρχιεπισκόπου

Ερώτηση: Ποιός είναι ο κερδισμένος από τη συμφωνία Πρωθυπουργού - Αρχιεπισκόπου;

Κερδισμένη προφανώς είναι η Εκκλησία γιατί έγιναν πανηγυρικά δεκτά όλα τα ιστορικά και νομικά της επιχειρήματα. Η κυβέρνηση αποδέχθηκε ότι το κράτος καταβάλλει επί δεκαετίες και θα συνεχίσει να καταβάλλει τη μισθοδοσία του κλήρου ως αποζημίωση και μάλιστα ανεπαρκή για την απαλλοτρίωση μεγάλου μέρους της εκκλησιαστικής περιουσίας στο παρελθόν. Η πολιτεία επιβεβαιώνει και ανανεώνει στο διηνεκές την αναγνώριση αυτή, αναλαμβάνοντας σχετικές νομικές υποχρεώσεις. Εφόσον βεβαίως αυτές οι παραδοχές καταστούν νόμος του κράτους ψηφισμένος από τη Βουλή, γιατί ο πρωθυπουργός και η κυβέρνηση δεν έχουν αρμοδιότητα να αναλαμβάνουν παρόμοιες δεσμεύσεις. Προς το παρόν υπάρχει μια δήλωση προθέσεων που προφανώς τελεί υπό την αίρεση της νομοθετικής ρύθμισης των σχετικών θεμάτων.

Περισσότερα...

Αθήνα, 6 Οκτωβρίου 2018

Ομιλία Ευάγγελου Βενιζέλου στην εκδήλωση στην Παλαιά Βουλή, για τη συμπλήρωση δεκαπενταετίας από της εκδόσεως του περιοδικού «Νομοκανονικά» (5.10.2018) [PDF]

«Η θέση του Οικουμενικού Πατριαρχείου κατά το Ελληνικό Σύνταγμα»

Παναγιότατε,

Κύριε Πρόεδρε της Δημοκρατίας,

Θα μου επιτρέψετε να ξεκινήσω από εκεί που τελείωσε ο κ. Κτιστάκης αναφερόμενος στις αποφάσεις του Ευρωπαϊκού Δικαστηρίου Δικαιωμάτων του Ανθρώπου τις σχετικές με το Οικουμενικό Πατριαρχείο.

Υπό την ιδιότητά μου του εισηγητή της Κοινοβουλευτικής Συνέλευσης του Συμβουλίου της Ευρώπης, για την εκτέλεση των αποφάσεων του Ευρωπαϊκού Δικαστηρίου Δικαιωμάτων του Ανθρώπου, δηλαδή για την παρακολούθηση της συμμόρφωσης των κρατών - μελών με τις αποφάσεις στις οποίες τα κράτη είναι διάδικα μέρη, αλλά και γενικότερα με τη νομολογία του Ευρωπαϊκού Δικαστηρίου Δικαιωμάτων του Ανθρώπου (ΕΔΔΑ) καθώς σημασία δεν έχει μόνο το με τη στενή εννοία δεδικασμένο αλλά και το ερμηνευτικό δεδικασμένο του Ευρωπαϊκού Δικαστηρίου, θέλω να υπογραμμίσω τη σημασία που έχει η Ελλάδα να καταστεί χώρα υποδειγματική ως προς τη συμμόρφωση με τις αποφάσεις του ΕΔΔΑ. Αυτό συνιστά και ένα πρόσθετο επιχείρημα διεθνούς προστασίας του Οικουμενικού Πατριαρχείου, γιατί δεν μπορούμε να αξιώνουμε από άλλες, γειτονικές χώρες, να συμμορφώνονται προς τις αποφάσεις του Στρασβούργου, όταν εμείς εδώ είμαστε αντιφατικοί ή διστακτικοί. Προστατεύουμε και τον δικό μας νομικό πολιτισμό και τα ανθρώπινα δικαιώματα, πρωτίστως όμως προστατεύουμε μακρόπνοα ιστορικά συμφέροντα, προστατεύουμε το Οικουμενικό Πατριαρχείο ως χαρακτηριστικό παράδειγμα ενός θεσμού που υπερβαίνει κατά πολύ- και ευτυχώς- τα όρια της Ελλαδικότητας που στενεύουν πάρα πολύ συχνά τον πνευματικό μας ορίζοντα.

Περισσότερα...

Αθήνα, 29 Ιανουαρίου 2018

Ευάγγελος Βενιζέλος

Σαρία και Ιεροδίκης: είναι επαρκής η νέα νομοθετική ρύθμιση;*

Όπως είπα και κατά τη συζήτηση στη Βουλή του νόμου 4521/2018 ( συνεδρίαση ΝΓ της Ολομέλειας, 9.1.2018), η ορθή και ολοκληρωμένη λύση είναι αναμφίβολα η κατάργηση της Σαρίας και η υπαγωγή όλων των σχετικών διαφορών και υποθέσεων στον Αστικό Κώδικα και στη δικαιοδοσία των Ελληνικών Δικαστηρίων. Είπα επίσης ότι το νομοσχέδιο το ψηφίζουμε – το ψήφισα και εγώ και το υπερασπίστηκα – ως ένα μεταβατικό, αναγκαστικό βήμα, ως μια ενδιάμεση κατάσταση, η συνταγματικότητα του οποίου και η συμβατότητά του με την Ευρωπαϊκή Σύμβαση Δικαιωμάτων του Ανθρώπου και γενικότερα με τη διεθνή προστασία των δικαιωμάτων του ανθρώπου διασώζεται υπό πολύ αυστηρές προϋποθέσεις και για τη μικρή χρονική διάρκεια που φαντάζομαι και ελπίζω ότι θα έχει αυτό το μεταβατικό στάδιο. Αναμένεται απόφαση της Grande Chambre του Ευρωπαϊκού Δικαστηρίου Δικαιωμάτων του Ανθρώπου με αφορμή την υπόθεση Μόλα Σάλι ( requete 20452/14) επί της οποίας εκδόθηκε η 1862/2013 απόφαση του Αρείου Πάγου. Η απόφαση αυτή, πιστεύω, ότι θα μας οδηγήσει σύντομα στον σωστό δρόμο και θα επιλύσει το ζήτημα το οποίο υπάρχει.

Επειδή τα πολιτικά και κοινωνικά ζητήματα έχουν τεθεί και είναι απλά στην εκφώνησή τους και επειδή είμαστε στην αίθουσα του Δικηγορικού Συλλόγου Αθηνών και την εκδήλωση την οργανώνει το Ευρωπαϊκό Κέντρο Συνταγματικού Δικαίου θα μου επιτρέψετε, να είμαι περισσότερο νομικός στην προσέγγισή μου.

Περισσότερα...