6 Νοεμβρίου 2025
Χαιρετισμός Ευάγγελου Βενιζέλου στην παρουσίαση του δίτομου έργου του Απόστολου Βέττα «ΣΚΗΝΕΣ – Σημειώσεις για την τέχνη και την τεχνική της σκηνογραφίας», στο Φεστιβάλ Αθηνών, Πειραιώς 260 | Χώρος E
Το βιβλίο παρουσίασαν: ο Μιχαήλ Μαρμαρινός, ο Ηρακλής Λογοθέτης, η Κωνσταντίνα Σταματογιαννάκη. Συντόνισε η Μαρία Τσαντσάνογλου, διευθύντρια MΟΜus
Η αλήθεια είναι ότι μετά την επιστολή του Γιάννη Κόκκου, δεν χρειάζεται να πει κανείς πολλά πράγματα. Δέχτηκα την πολύ φιλική και τιμητική πρόταση του Απόστολου Βέττα να πω δύο λόγια στην αρχή αυτής της παρουσίασης, λόγω της συνάφειας που έχουμε. Μας ενώνει η Θεσσαλονίκη, το Αριστοτέλειο Πανεπιστήμιο Θεσσαλονίκης, η πολιτιστική Θεσσαλονίκη, κυρίως η θεατρική, το Κρατικό Θέατρο Βορείου Ελλάδος και συναφείς δραστηριότητες. Κάποια στιγμή επιχειρήσαμε να στήσουμε και μια Λυρική Σκηνή στη Θεσσαλονίκη, στο πλαίσιο του Κρατικού Θεάτρου Βορείου Ελλάδος, όχι με μεγάλη επιτυχία. Είχαμε την ευκαιρία να συνεργαστούμε σε μεγάλες και φιλόδοξες πρωτοβουλίες, όπως ήταν, για παράδειγμα, η Πολιτιστική Πρωτεύουσα.
Μας συνδέουν κοινοί φίλοι και πολλές κοινές αναμνήσεις. Επιτρέψτε να μνημονεύσω έναν από τους κοινούς μας φίλους, τον Μίμη Φατούρο. Και, βεβαίως, ένας δεύτερος λόγος είναι αυτός που μας εξήγησε η Μαρία Τσαντσάνουγλου, η οποία με πολύ μεγάλη διακριτικότητα, ευγένεια και πειστικότητα, με την ίδια επιχειρηματολογία, αυτή που ανέπτυξε σήμερα, με έπεισε για την ανάγκη να αγοράσουμε τη συλλογή Κωστάκη και να τη φέρουμε στην Ελλάδα. Λόγω της βαθιάς γνώσης της γύρω από τη Ρωσική Πρωτοπορίας, της μακράς και ευδόκιμης παραμονής της στη Μόσχα, όπου γνώριζε πράγματα και καταστάσεις. Και, έτσι πράγματι, έχουμε στη Θεσσαλονίκη, το MOMus τώρα, μέσα από τη συγχώνευση του Κρατικού Μουσείου Σύγχρονης Τέχνης, που είχαμε ιδρύσει αρχικά, με το Μακεδονικό Μουσείο Σύγχρονης Τέχνης, αλλά το μεγάλο πλεονέκτημα, το μεγάλο επιχείρημα, είναι αναμφίβολα η συλλογή Κωστάκη. Και τώρα, με τη νέα υποδομή που διαμορφώνεται στο ΦΙΞ, που σίγουρα κάτι σας θυμίζει γιατί κυριαρχεί στη δυτική είσοδο της πόλης, όλα αυτά θα αποκτήσουν μια προστιθέμενη με την έδρα της συλλογής να παραμένει στην Μόνη Λαζαριστών.
Επίσης, χαίρομαι γιατί έρχομαι σε έναν χώρο που τον θεωρώ παλιό μου λημέρι, από την εποχή που ήμουν, αγαπητέ Μιχαήλ, Υπουργός Πολιτισμού, και χαίρομαι γιατί το Φεστιβάλ Αθηνών έχει τώρα εσένα καλλιτεχνικό διευθυντή, με όλα όσα υπόσχεται η ιστορία σου και η προσωπικότητά σου, μετά και από την εμπειρία των νέων Ελευσινίων Μυστηρίων, την οποία έζησες, και μάλιστα με Πρόεδρο του ΔΣ, θεσμικά αναβαθμισμένη στον υπέρτατο βαθμό.
Τώρα, να πω δύο λόγια για το πώς έχω προσλάβει το συνολικό έργο του Απόστολου Βέττα. Αυτό είναι ένα δύσκολο εγχείρημα.
Τα βλέπω όλα από την οπτική γωνία των αθυρμάτων που παρουσίασε το καλοκαίρι στο σπίτι του Ελύτη, στο Μουσείο Ελύτη. Και τώρα εντυπωσιάστηκα στην είσοδο, βλέποντας αυτή τη μακέτα από τη σκηνογραφία του, για την παράσταση της Μήδειας στην Επίδαυρο του Ανδρέου Βουτσινά.
Όσοι έχουμε κάνει χρήση του προνομίου να πάμε στο Άγιο Όρους και να μπούμε στην ιστορία του και την αρχιτεκτονική του, ξέρουμε ότι φυσικά όταν έγιναν τα μοναστήρια, δεν υπήρχαν αρχιτεκτονικά σχέδια, δεν υπήρχε η έννοια του αρχιτεκτονικού σχεδίου. Υπήρχαν όμως μακέτες. Πολλές μακέτες διασώζονται. Και αυτές οι μακέτες που διατηρεί ο Απόστολος Βέττας ως μια πολύ μεγάλη διανοητική και καλλιτεχνική περιουσία, - γιατί μου είπε ότι έχει διατηρήσει όλη του τη δημιουργία τη σκηνογραφική, με τη μορφή μακετών, σχεδίων, εν πάσει περιπτώσει, ενός κεκτημένου το οποίο υπάρχει - είναι μια παράδοση η οποία μας πηγαίνει πολύ βαθιά, η οποία μας πηγαίνει την πραγματικότητα στον Μεσαίωνα ως προϋπόθεση του Διαφωτισμού και της Νεωτερικότητας.
Άρα, είναι πάρα πολύ ωραίο να βλέπεις αυτές τις μακέτες και τις κατασκευές, ιδίως τις πολύ ευτελείς, τις χάρτινες, γιατί έτσι δείχνει ο Απόστολος Βέττας το μεγαλείο της τέχνης του να κάνει από το τίποτα τα πάντα, δηλαδή να δημιουργεί μια αίσθηση σύμπαντος, κάνοντας αυτό που του είπα πως είναι ένας εμπράγματος υπαινιγμός. Γιατί κινείται στη μεθόριο πολλών τεχνών και πολλών μουσών, δηλαδή μεταξύ αναπαραστατικών και εικαστικών τεχνών. Είναι αρχιτέκτονας ταυτόχρονα, δηλαδή είναι και μηχανικός. Έχει μια αντίληψη του μηχανισμού και της μηχανικής και επιπλέον είναι τεχνίτης. Δηλαδή πρέπει να «πιάνει» όχι μόνο το μυαλό σου, αλλά να πιάνουν και τα χέρια σου. Γιατί αν δεν πιάνουν τα χέρια σου και δεν είσαι μάστορας, δεν μπορείς να κάνεις αυτήν τη μαστορική του θεάτρου, να δημιουργήσεις αυτή την αίσθηση.
Από την πρόσληψη του σκηνογράφου, ίσως θα με διαψεύσει ο Μιχαήλ και κάθε σκηνοθέτης που σέβεται το έργο του και την αποστολή του, αλλά πάντως από την αντίληψη του σκηνογράφου, από την ανάγνωση που κάνει ο σκηνογράφος, ξεκινούν κατά τη γνώμη μου τα πάντα. Γιατί οργανώνει τη σκηνή. Και οργανώνοντας τη σκηνή στην πραγματικότητα υπαγορεύει σε πολύ μεγάλο βαθμό τη συνολική ανάγνωση του έργου.
Αυτές τις μέρες που πλησίαζε η εκδήλωση, αναρωτιόμουν τι θα μπορούσα να πω που να έχει ένα στοιχείο πρωτοτυπίας, να είναι κάπως πιο σύγχρονο, και ταυτόχρονα κοντά στην αντίληψη του Απόστολου, στην αισθητική του, και αναρωτήθηκα εν τέλει εάν θα μπορούσε να απειληθεί ο Απόστολος Βέττας, η τέχνη του και η τεχνική του, από την Τεχνητή Νοημοσύνη. Δηλαδή, αν η Τεχνητή Νοημοσύνη ως σκηνογράφος και ως ενδυματολόγος -αυτό ίσως είναι και ευκολότερο, σου προτείνει διάφορες εκδοχές-, να υποκαταστήσει τον άνθρωπο, τον λόγιο, τον διανοούμενο, που μπορεί να χειριστεί αυτό το σύνθετο ερώτημα της σκηνογραφίας. Και θα μπορούσαμε σε λίγο να έχουμε πράγματι προγράμματα Τεχνητής Νοημοσύνης, ψηφιακής σκηνογραφίας και ψηφιακής σκηνής, στην οποία υπάρχουν τα πάντα με πολύ μεγάλη ευκολία, με μια ευκολία όμως η οποία είναι εν τέλει οπτικοακουστική.
Κάτι όμως που είναι πολύ κοντά σε μια performance, η οποία διεκδικεί τη θέση της στον χώρο των εικαστικών τεχνών, ενώ είναι κατά βάθος αναπαραστατική. Αυτό το ίδιο μπορεί να γίνει και στο θέατρο; Μπορεί δηλαδή να το δούμε σε ένα περιβάλλον στο οποίο όλη η σκηνή είναι ψηφιακή; Κι εκεί που υπήρχε μια προσωπικότητα όπως ο Απόστολος Βέττας, με όλα όσα κομίζει, με αυτή την αίσθηση, το μεράκι, την ευαισθησία, τον στοχασμό, να έχουμε μια πρόταση Τεχνητής Νοημοσύνης; Εμένα αυτό θα με απογοήτευε πάρα πολύ, θα το έβρισκα πολύ ψευδές και προκλητικό.
Από την άλλη μεριά, αν ο σκηνογράφος, ο Απόστολος, είναι αυτός ο οποίος θα χειριστεί τα μέσα που προσφέρει η νέα τεχνολογία, ο συνδυασμός όλων αυτών των δυνατοτήτων, αν αυτός υπαγορεύσει το πρόγραμμα, αν αυτός μιλώντας με φυσική γλώσσα εν τέλει διαμορφώσει τον δικό του αλγόριθμο για το έργο, αυτό, ναι, θα μπορούσε να είναι ο τρίτος τόμος, ας πούμε. Η συνέχεια των σημειώσεων για την τέχνη και την τεχνική της σκηνογραφίας.
Αφήστε δε που σας δίνω την ιδέα να το βάλετε όλο το έργο σε ένα πρόγραμμα Τεχνητής Νοημοσύνης, ώστε αυτό να μπορεί να το λημματογραφήσει με τη δική του αντίληψη και να το αξιοποιήσει και να το ανασυνθέσει και έτσι να έχετε και αυτή την ανάδραση, η οποία νομίζω ότι θα ανοίξει μια συζήτηση για τα πολλά, επόμενα χρόνια, διεθνούς επιπέδου, όπως είπε ο Κόκκος προηγουμένως, γιατί περιμένουν να μεταφράσουν στη Γαλλία το βιβλίο του Απόστολου, ως εγχειρίδιο.
Με αυτά και με αυτά λοιπόν σταματώ και εκφράζω τη μεγάλη μου χαρά γιατί μου έδωσε ο Απόστολος την ευκαιρία να πω λίγα από τα πολλά καλά λόγια που του αξίζουν.
