Αθήνα, 19 Ιουλίου 2015
Ευάγγελος Βενιζέλος
Δημόσιο χρέος αλήθειας*
Στο ζήτημα του δημοσίου χρέους οικοδομήθηκε συστηματικά και επίμονα, τα προηγούμενα πέντε και κυρίως τρία χρόνια, η πιο άγρια «αντιμνημονιακή» μυθολογία. Προκειμένου να επιτευχθεί αυτό διαμορφώθηκαν τρία στερεότυπα :
Το πρώτο στερεότυπο είναι ότι ο λαός υποβάλλεται σε σκληρές θυσίες λόγω του μεγάλου και μη βιώσιμου χρέους. Λίγοι δυστυχώς έχουν καθαρή την αντίληψη ότι τα σκληρά δημοσιονομικά μέτρα (που τώρα δυστυχώς επεκτείνονται έως το 2018) είχαν ως στόχο να καλυφθεί το τεράστιο πρωτογενές έλλειμμα που το 2009 έφτασε το 13,8% του σημερινού ΑΕΠ, τα 24,7 δις ευρώ. Πρωτογενές έλλειμμα που από το 2013 χάρη στις θυσίες των πολιτών μετατράπηκε σε έστω μικρό πρωτογενές πλεόνασμα και δυστυχώς παλινδρόμησε σε πρωτογενές έλλειμμα εξαιτίας του χαμένου πενταμήνου του 2015, με τελευταίο κτύπημα το δημοψήφισμα, το κλείσιμο των τραπεζών, τον έλεγχο κεφαλαίων. Λίγοι δυστυχώς ξέρουν ότι η χώρα μας πλήρωσε το 2010 για τόκους (κόστος εξυπηρέτησης χρέους) περίπου 14 δις ευρώ, ενώ το 2015, χάρη στην αναδιάρθρωση του 2012, πληρώνει μόνο 5,5 δις, δηλαδή σχεδόν το 1/3. Λίγοι δυστυχώς ξέρουν ότι οι συνολικές χρηματοδοτικές ανάγκες για χρεολύσια και τόκους βρισκόντουσαν, και πάλι λόγω της αναδιάρθρωσης του 2012, στο διεθνώς ασφαλές επίπεδο του 10 % του ΑΕΠ και τώρα, λόγω του δημοψηφίσματος και του κλεισίματος των τραπεζών, εκτινάχθηκαν μεταξύ 13,5 και 15 %, ανάλογα με το αν χρησιμοποιούμε τις αναλύσεις της Ευρωπαϊκής Επιτροπής ή του ΔΝΤ. Τις τελευταίες όμως, αυτές που αναφέρονται στη βλαπτική επίπτωση των τελευταίων τριών εβδομάδων επί της δυναμικής του χρέους.
Το δεύτερο στερεότυπο είναι ότι η παρέμβαση του 2012 στο χρέος ήταν δήθεν καταστροφική για τα ασφαλιστικά ταμεία που έχασαν 25 δις από τα αποθεματικά τους και συνολικά από αδιάφορη έως βλαπτική για την χώρα!
Είναι δυσάρεστο να ακούς να ψεύδεται ενώπιον της Βουλής ο πρωθυπουργός. Να μιλάει διαρκώς για απώλεια δήθεν 25 δις από τα αποθεματικά των ασφαλιστικών ταμείων, ενώ γνωρίζει ότι με το psi, για λόγους αμιγώς νομικούς και λογιστικούς ,14 (και όχι 25) δις ευρω μεταφέρθηκαν από τα ταμεία που ανήκουν στην γενική κυβέρνηση στην κεντρική κυβέρνηση για να είναι νομικά ασφαλές το κούρεμα των ελληνικών ομολόγων που κατείχαν αλλοδαπά ταμεία. Ενώ γνωρίζει ότι τα 14 αυτά δις έχουν περιέλθει στο δημόσιο που ανά πάσα στιγμή μπορεί να αρχίσει να τα επιστρέφει στα ταμεία στο πλαίσιο μιας ολοκληρωμένης ασφαλιστικής πολιτικής. Ενώ γνωρίζει ότι μόνο το 2012 το κράτος επιχορήγησε τα ασφαλιστικά ταμεία με 17 δις και συνολικά την περίοδο 2012-15 με περίπου 68 δις ευρώ (17 επί 4). Ενώ γνωρίζει ότι το 2012, λόγω psi, τα ταμεία έλαβαν σε ρευστό 4,5 δις, δηλαδή ποσό ισοδύναμο με αποδόσεις έξι ετών (περίπου 700 εκ. ετησίως) του χαρτοφυλακίου των 14 δις που μεταφέρθηκαν στο δημόσιο το οποίο είναι ο βασικός χρηματοδότης και εγγυητής των ταμείων. Ενώ γνωρίζει ότι το ΙΚΑ (που αντιστοιχεί σε παραπάνω από το μισό του συνολικού ασφαλιστικού συστήματος) με το ρευστό που έλαβε αγόρασε σε χαμηλή τιμή ομόλογα του ελληνικού δημοσίου και αποκατέστησε το χαρτοφυλάκιο του στο 130 %, ενώ άλλα ταμεία αρνήθηκαν να κάνουν το ίδιο βλάπτοντας τους ασφαλισμένους τους.
Αυτό όμως είναι το λιγότερο. Η παρέμβαση του 2012 στο χρέος περιλαμβάνει ονομαστικό κούρεμα 126 δις ευρώ και επιπλέον αναδιάρθρωση με μείωση επιτοκίων, μεγάλη περίοδο χάριτος και μεγάλη επέκταση της περιόδου αποπληρωμής που συνοψίζεται σε συνολική μείωση του χρέους κατά 180 δις ευρώ, δηλαδή 100% του σημερινού ΑΕΠ, σε καθαρή παρούσα αξία . Η ετήσια έκθεση του ESM για το 2014, που κυκλοφόρησε πριν λίγες ημέρες, τονίζει ότι μόνο λόγω των βελτιώσεων στους όρους του δανείου που έλαβε η χώρα μας από τον EFSF το Φεβρουάριο του 2012, επωφελήθηκε με μείωση χρέους ίση με το 49% του ελληνικού ΑΕΠ του 2013, δηλαδή με 100 δις ευρώ, σε παρούσα αξία.
Η βασική έλλειψη του πρώτου προγράμματος του Μαΐου του 2010 που δεν περιείχε παρέμβαση στο χρέος, οδήγησε να προβλεφθεί τελικά στο δεύτερο πρόγραμμα του 2011 - 2012 ονομαστικό κούρεμα του κατεχόμενου από ιδιώτες (τράπεζες, funds, ασφαλιστικές εταιρείες και ταμεία κ.ο.κ.) ελληνικού δημοσίου χρέους κατά 53,5% . Το μέγεθος του κουρέματος αναπλήρωσε σε μεγάλο βαθμό τις αρνητικές επιπτώσεις της καθυστέρησης του. Η επέμβαση όμως στο χρέος έπρεπε να είναι συμφωνημένη με τους εταίρους, να υποστηρίζεται χρηματοοικονομικά από αυτούς μέσω κινήτρων που πείθουν τους ιδιώτες να αποδεχθούν τους όρους και διασφαλίζουν το νομικά εθελοντικό χαρακτήρα της όλης επιχείρησης ώστε η Ελλάδα να μην εκτεθεί σε δικαστικές αμφισβητήσεις αντίστοιχες αυτών της Αργεντινής. Πώς θα γινόταν η ανακεφαλαιοποίηση των τραπεζών χωρίς κούρεμα καταθέσεων, αν δεν είχαν προβλεφθεί τα αναγκαία κονδύλια στο δάνειο του δεύτερου προγράμματος; Κονδύλια που περιορίζουν αντίστοιχα τη μείωση του χρέους, αλλά το δημόσιο έχει την προσδοκία να κερδίσει ένα μέρος του ποσού αυτού όταν διαθέσει τις μετοχές των τραπεζών που κατέχει, μειώνοντας αντιστοίχως το δημόσιο χρέος. Διατυπώνεται ακόμη το καταπληκτικό επιχείρημα ότι η μείωση του χρέους που επιτεύχθηκε το 2012 δεν διατηρήθηκε αλώβητη λες και δεν υπήρχαν ακόμη ελλείμματα που έπρεπε να καλυφθούν.
Η παρέμβαση στο ελληνικό δημόσιο χρέος που έγινε το 2012 ήταν η μεγαλύτερη τέτοιου είδους παρέμβαση στη διεθνή οικονομική ιστορία. Αυτό ενσυνειδήτως και με γκαιμπελική συστηματικότητα προσπάθησε να το αποκρύψει ή να το διαστρέψει η αντιμνημονιακή προπαγάνδα. Επιπλέον η παρέμβαση του 2012 συνοδεύτηκε και από δέσμευση του Eurogroup ότι θα γίνει και νέα παρέμβαση μόλις επιτευχθούν σταθερά πρωτογενή πλεονάσματα ώστε να διασφαλίζεται η μακροχρόνια βιωσιμότητα του χρέους. Τα πρωτογενή αυτά πλεονάσματα επιτεύχθηκαν από το 2013. Η χώρα όμως παλινδρόμησε σε πρωτογενή ελλείμματα εξαιτίας του χαμένου πενταμήνου του 2015. Επιπλέον, προέκυψε ανάγκη για νέα ανακεφαλαιοποίηση των τραπεζών.
Όμως όλα εδώ πληρώνονται. Τώρα η κυβέρνηση Τσίπρα / Καμμένου θέτει ως θεμελιώδη στόχο τη διεκδίκηση των συμπληρωματικών κινήσεων της παρέμβασης του 2012 στο χρέος. Ξέχασαν όλα τα μονομερή και ηρωικά. Μακάρι να κομίσουν τα καλύτερα αποτελέσματα. Τα δικαιούται και τα χρειάζεται η χώρα. Ακόμη όμως και το καλύτερο αποτέλεσμα θα είναι μικρό ποσοστό του αποτελέσματος του 2012 σε όρους καθαρής παρούσας αξίας. Κατά την ίδια λογική, μακάρι να επιτευχθεί και πρόσθετο ονομαστικό κούρεμα που δυστυχώς αποκλείεται ρητά με τη συμφωνία της 12.7.2015. Και αυτό όμως θα είναι μικρό σε σχέση με τα 126 δις ονομαστικού κουρέματος του 2012.
Το ίδιο ισχύει και σε σχέση με την ανακεφαλαιοποίηση των τραπεζών. Το 2012 το ελληνικό δημόσιο δανείστηκε και διέθεσε (δηλαδή ανέλαβε χρέος) 39 δις για την εκκαθάριση και ανακεφαλαιοποίηση των τραπεζών λόγω κουρέματος, αλλά και λόγω κακών δανειακών χαρτοφυλακίων. Παράλληλα όμως κέρδισε μείωση του δημοσίου χρέους κατά 180 δις σε παρούσα αξία. Τώρα το δημόσιο αναλαμβάνει χρέος 25 δις για νέα ανακεφαλαιοποίηση των τραπεζών που κατέστη αναγκαία λόγω διαρροής καταθέσεων, αύξησης των μη εξυπηρετούμενων δανείων, δημοψηφίσματος, κλεισίματος τραπεζών και επιβολής ελέγχου κεφαλαίων. Δεν υπάρχει όμως ακόμη ορατό όφελος σε μείωση χρέους. Μακάρι να έρθει κάποια πρόσθετη μείωση.
Αν θέλαμε να μετατρέψουμε την αγωνιώδη ιστορία του PSI, του κουρέματος, της εφαρμογής των ρητρών συλλογικής δράσης και της αναδιάρθρωσης του χρέους που επιτεύχθηκε το 2012 σε θρίλερ ή σε μιούζικαλ τύπου Εβίτα, όπως έγινε τους τελευταίους πέντε μήνες, θα είχαμε κερδίσει διεθνή τηλεθέαση και εσωτερικές συμπάθειες, αλλά θα είχαμε εκθέσει τη χώρα σε τεράστιους χρηματοοικονομικούς κινδύνους. Το αποτέλεσμα θα ήταν να εφαρμοστούν το 2012 τα σχέδια για τραπεζική αργία και έλεγχο κεφαλαίων που εμείς τα είχαμε κάνει για να μην τα εφαρμόσουμε, ενώ οι σημερινοί κυβερνώντες τα εφάρμοσαν χωρίς να τα έχουν μελετήσει προηγουμένως, αλλιώς ελπίζω θα είχαν αποφύγει αυτή την τραγική εξέλιξη.
Το τρίτο στερεότυπο ήταν ότι ο ΣΥΡΙΖΑ ερχόμενος στην εξουσία θα αναλάβει μονομερείς πρωτοβουλίες για το χρέος, θα ζητήσει διεθνή διάσκεψη για το κούρεμα και την αναδιάρθρωση του και δεν θα εξυπηρετήσει ούτε θα εξοφλήσει το «επονείδιστο» χρέος για το οποίο συγκρότησε την δική της "επιτροπή αλήθειας" η ΠτΒ με τις ευλογίες του κ. Τσίπρα. Επονείδιστο όμως χρέος είναι- σύμφωνα με τη διεθνή βιβλιογραφία - αυτό που έχει συναφθεί από δικτατορικές κυβερνήσεις, προς ίδιον όφελος των δικτατόρων, εν γνώσει των δανειστών! Η κα ΠτΒ είδα ότι συγχέει σκοπίμως το επονείδιστο χρέος με το μεγάλο χρέος και το μεγάλο χρέος με το τεχνικά μη βιώσιμο χρέος. Στα θέματα αυτά όμως κανείς δεν δικαιούται να αυθαιρετεί ή να αυτοσχεδιάζει.
Το τρίτο αυτό στερεότυπο μετριάστηκε τους τελευταίους μήνες με την ανάδειξη του χρέους σε μείζονα στόχο μιας συμφωνίας με τους ευρωπαίους εταίρους που δεν θα περιέχει απλώς δέσμευση για πρόσθετες παραμετρικές αλλαγές, όπως αυτή του 2012, αλλά κάτι πολύ πιο εντυπωσιακό και θα καθιστά επιτέλους βιώσιμο το χρέος. Στο δημοψήφισμα της 5.7, (το αποτέλεσμα του οποίου αντιστράφηκε και στη συνέχεια εξανεμίστηκε, μέσα σε ελάχιστες ημέρες από τη διεξαγωγή του), είχε τεθεί υπό τη κρίση των πολιτών όχι μόνο η πρόταση Γιούγκερ για δημοσιονομικά και διαρθρωτικά μέτρα, αλλά και μελέτη βιωσιμότητας του χρέους που αποτύπωνε τα τεχνικά δεδομένα των ημερών εκείνων. Πριν το κλείσιμο των τραπεζών και τον έλεγχο στην κίνηση κεφαλαίων. Η μελέτη αυτή υποτίθεται ότι απορρίφθηκε από το 61% του εκλογικού σώματος!
Το αποτέλεσμα της διαπραγμάτευσης το είδαμε στη συμφωνία της 12.7 που υιοθετήθηκε από την πλειοψηφία της Βουλής - συμπεριλαμβανομένων των ψήφων 110 βουλευτών του ΣΥΡΙΖΑ και όλων των βουλευτών των ΑΝΕΛ - και δημοσιεύθηκε στο ΦΕΚ ως αναπόσπαστο τμήμα του ν. 4334/16.7.15. Στη συμφωνία που συνήψε ο κ. Τσίπρας προβλέπεται ρητά ότι αποκλείεται οποιοδήποτε ονομαστικό κούρεμα του χρέους, ότι η Ελλάδα δεσμεύεται να τιμήσει όλες τις υποχρεώσεις της που απορρέουν από το δημόσιο χρέος έναντι όλων των πιστωτών, ότι θα επιδιωχθεί μείωση χρέους σε καθαρή παρούσα αξία μέσω παραμετρικών αλλαγών, όπως η παράταση της περιόδου χάριτος και της περιόδου αποπληρωμής, χωρίς δυστυχώς ρητή αναφορά και σε περαιτέρω μείωση των ήδη πολύ μικρών επιτοκίων του ευρωπαϊκού δανείου προς την Ελλάδα . Η παράγραφος περί χρέους στη συμφωνία της 12.7.2015 είναι λιγότερο καλή από τη σχετική διατύπωση του 2012 που πάντως δεν αποκλείει ρητά το ονομαστικό κούρεμα και αφήνει ανοικτή την περαιτέρω μείωση επιτοκίων.
Στη δε αιτιολογική έκθεση του νόμου που κατέθεσε η κυβέρνηση στη Βουλή για την υιοθέτηση και την έναρξη εφαρμογής του αριστερού "μνημονίου 3 “, βασικό επιχείρημα είναι το γεγονός ότι το χρέος, λόγω του νέου μεγάλου ευρωπαϊκού δανείου, συγκεντρώνεται ακόμη περισσότερο στα χέρια των ευρωπαίων εταίρων και του ESM, δηλαδή του επίσημου τομέα και όχι της αγοράς. Φυσικά υπό αγγλικό δίκαιο και δικαιοδοσία του δικαστηρίου του Λουξεμβούργου. Καταρρέει έτσι η εμμονική κριτική εκείνων που έλεγαν τα προηγούμενα χρόνια ότι το κούρεμα του χρέους που κατείχαν οι ιδιώτες και η μεταφορά του υπολοίπου χρέους στον επίσημο τομέα (ευρωζώνη και ΔΝΤ) ήταν κάτι κακό γιατί δεν ισχύει πλέον το ελληνικό δίκαιο, δηλαδή το δίκαιο του οφειλέτη ( πλην του δικαίου της αναγκαστικής εκτέλεσης που είναι αυτό του τόπου της εκτέλεσης). Λες και υπάρχει δανειστής που να αφήνει στον οφειλέτη τον καθορισμό του νομικού πλαισίου .
Οι τελευταίες εκθέσεις της Ευρωπαϊκής Επιτροπής και του ΔΝΤ (μετά το δημοψήφισμα και το κλείσιμο των τραπεζών) δίνουν απάντηση και στη ρητορεία περί βιωσιμότητας του χρέους καθώς αποτυπώνουν την αρνητική επίπτωση των τελευταίων εξελίξεων στη δυναμική του χρέους. Ελπίζω η κυβέρνηση έστω τώρα να κατάλαβε ότι νομική προϋπόθεση για εκταμίευση δόσεων από το ΔΝΤ και για υπαγωγή σε πρόγραμμα του ESM είναι να χαρακτηρίζεται τεχνικά ως βιώσιμο το δημόσιο χρέος της ενδιαφερόμενης χώρας. Ότι κρίσιμο ζήτημα είναι η «εξυπηρετησιμότητα» του χρέους με κριτήριο το ετήσιο ύψος των τόκων και χρεολυσίων και άρα των χρηματοδοτικών αναγκών που δυστυχώς επιδεινώθηκαν δραματικά το τελευταίο εξάμηνο και ιδίως μετά την ανακοίνωση του δημοψηφίσματος. Ότι τα δημόσια χρέη δεν εξοφλούνται αύριο, αλλά τα επόμενα σαράντα, πενήντα, εβδομήντα χρόνια και μειώνονται δραστικά μέσα από τους ρυθμούς ανάπτυξης και τον πληθωρισμό που έχουν σημασία μεγαλύτερη από τα πρωτογενή πλεονάσματα. Για το λόγο αυτό το χρέος πρέπει να αποτυπώνεται όχι μόνο ονομαστικά, αλλά και σε καθαρή παρούσα αξία.
Αν συνεπώς επιχειρήσει ο πρώην, πλέον, αντιμνημονιακός λόγος να κάνει ξανά το χρέος σημαία πολιτικής ευκαιρίας, οφείλει να γνωρίζει ότι εκτός από το δημόσιο χρέος ως οικονομικό μέγεθος υπάρχει το δημόσιο χρέος αλήθειας ως πολιτικό και ιστορικό μέγεθος.
* Άρθρο του Ευάγγελου Βενιζέλου που δημοσιεύεται στην εφημερίδα «Η ΚΑΘΗΜΕΡΙΝΗ» της Κυριακής 19 Ιουλίου 2015. Εδώ αναρτάται – με την άδεια της εφημερίδας- μια πιο εκτεταμένη μορφή του κειμένου.
