14 Νοεμβρίου 2004
Συντρόφισσες και σύντροφοι, φίλες και φίλοι χαίρομαι κατ' αρχάς γιατί βρίσκομαι μετά από πολύ καιρό στην Πτολεμαΐδα, χαίρομαι γιατί βρίσκομαι στη φιλόξενη αυτή αίθουσα του εργατικού κέντρου και χαίρομαι γιατί έχω αυτήν την ευκαιρία της επαφής μαζί σας.
Είναι για μένα πολύ ενθαρρυντικό το γεγονός ότι στο μέσο του Νοεμβρίου, δηλαδή στην αρχή του χειμώνα για τα δεδομένα μας, μαζευόμαστε εδώ, μια Κυριακή πρωί βροχερή,να μιλήσουμε για την πολιτική κατάσταση, για την κατάσταση στο ΠΑΣΟΚ, για το μέλλον του τόπου, και φυσικά για το μέλλον του κινήματος. Χαίρομαι γιατί βλέπω ξανά φίλους, γιατί είμαστε εδώ με το Λάζαρο, τον Ηλία, το νομάρχη, το γραμματέα της νομαρχιακής επιτροπής και όλους εσάς, στο πλαίσιο των προσυνεδριακών διαδικασιών.
Το ΠΑΣΟΚ έχει πραγματοποιήσει ως τώρα όπως ξέρετε με επιτυχία πολλές συνεδριακές διαδικασίες. Το συνέδριο όμως που φιλοδοξούμε να διοργανώσουμε όπως το περιέγραψε ο Γιώργος Παπανδρέου τον ερχόμενο Γενάρη, είναι διαφορετικό. Είναι ένα συνέδριο ανασυγκρότησης, ένα συνέδριο μετά την ήττα, ένα συνέδριο που φιλοδοξεί να γίνει ένα μεγάλο πολιτικό γεγονός, ένα εφαλτήριο για την είσοδο του ΠΑΣΟΚ στη νέα εποχή του, ουσιαστικά δηλαδή στην ευθεία που θα το φέρει ξανά στην εξουσία, που θα του ξαναχαρίσει την πλειοψηφία του ελληνικού λαού.
Παλαιότερα επικρατούσε η αντίληψη ότι τα συνέδρια είναι πολύ σημαντικές αλλά κλειστές διαδικασίες. Διαδικασίες εσωτερικής καύσης. Διαδικασίες που αφορούν το μεγάλο αλλά περιορισμένο κύκλο των μελών του ΠΑΣΟΚ. Όπως όλοι καταλαβαίνουμε ένα συνέδριο κόμματος εξουσίας, όπως είναι το ΠΑΣΟΚ, είναι ένα πολιτικό γεγονός που ενδιαφέρει όλους τους πολίτες. Είναι μια εξωστρεφής δημόσια διαδικασία.
Το ΠΑΣΟΚ συνεπώς οργανώνοντας το συνέδριο και τον προσυνεδριακό διάλογο επικοινωνεί με όλους τους Ελληνες πολίτες και επιχειρεί να στείλει στην κοινή γνώμη ένα μήνυμα όσο γίνεται πιο καθαρό, όσο γίνεται πιο ευκρινές. Αντιλαμβάνεστε επίσης ότι τα γεγονότα τρέχουν. Οι καταστάσεις διαμορφώνονται, τίποτα δεν παύει να λειτουργεί, τίποτα δεν μπαίνει σε παρένθεση, προκειμένου το ΠΑΣΟΚ να μπορέσει με την ησυχία του, απερίσπαστο να οργανωθεί και να ετοιμάσει το συνέδριο που θα του δώσει τη νέα του φυσιογνωμία. Δεν πρόκειται λοιπόν το στοίχημα του ΠΑΣΟΚ να κερδισθεί τις λίγες μέρες του συνεδρίου, το στοίχημα του ΠΑΣΟΚ τίθεται και κερδίζεται ή χάνεται κάθε μέρα. Από την επομένη των εκλογών σε ένα δημοκρατικό σύστημα αρχίζει η φθορά της κυβέρνησης, αρχίζει η ανασύνταξη της αντιπολίτευσης, αρχίζει ο αγώνας και η προσπάθεια για την επόμενη εκλογική αναμέτρηση.
Η κυβέρνηση της ΝΔ ξεκίνησε το Μάρτιο, εδώ και εννέα περίπου μήνες με πάρα πολλά πλεονεκτήματα. Είχε μια πολύ μεγάλη περίοδο χάριτος. Διαχειρίστηκε την περίοδο της ολυμπιακής ευφορίας της χώρας, της χαρίστηκαν πάρα πολλά πράγματα και βρήκε σε εξέλιξη πολλές και σημαντικές διαδικασίες. Με το τέλος των ολυμπιακών αγώνων λες και επήλθε όχι συμβολικά αλλά και πραγματικά μια τομή. Σταμάτησε η περίοδος χάριτος και άρχισαν να σωρεύονται τα προβλήματα. Φάνηκε λοιπόν πως η κυβέρνηση δεν έχει ικανότητα σχεδιασμού και ικανότητα διαχείρισης κρίσεων. Αυτό όμως που ζητά ο πολίτης από μια σύγχρονη ευρωπαϊκή κυβέρνηση είναι αυτό ακριβώς. Η ικανότητα πρόγνωσης και διαχείρισης κρίσεων.
Προκειμένου λοιπόν ο κ. Καραμανλής να συγκαλύψει αυτή την πολύ απλή εικόνα που φάνηκε στην τραγική υπόθεση του Σινούκ, στην υπόθεση των μετεγγραφών, στην υπόθεση της απογραφής, σε όλα τα θέματα μικρά και μεγάλα που καλείται να διαχειριστεί η κυβέρνηση και φυσικά φάνηκε στα εθνικά θέματα, στην αμηχανία σε σχέση με το Κυπριακό, στη δυστοκία που υπάρχει στη διαμόρφωση μιας στρατηγικής για τις ελληνοτουρκικές και ευρωτουρκικές σχέσεις, στην αιφνιδιαστική κίνηση των ΗΠΑ σε σχέση με το όνομα των Σκοπίων, προκειμένου λοιπόν ο κ. Καραμανλής να αντιμετωπίσει αυτήν την κατάσταση διαμόρφωσε μια πάρα πολύ απλή στη σύλληψή της στρατηγική. Σε αντίθεση με τις κυβερνήσεις του ΠΑΣΟΚ που ακολουθούσαν το δόγμα ότι αντίπαλός μας δεν είναι η αντιπολίτευση της ΝΔ, αλλά τα προβλήματα και τα προβλήματα δεν έχουν τελειωμό είναι μια λερναία Ύδρα που καλείσαι να αντιμετωπίσεις, το δόγμα του κ. Καραμανλή είναι το αντίστροφο. Αντίπαλός του δεν είναι τα προβλήματα αλλά η μνήμη των κυβερνήσεων του ΠΑΣΟΚ.
Αντί λοιπόν να διαχειρίζεται και να λύνει προβλήματα, αντί να ικανοποιεί έστω σταδιακά με ένα ρυθμό τις δημαγωγικές προεκλογικές υποσχέσεις της αντιπολιτεύεται την ανάμνηση των κυβερνήσεων του ΠΑΣΟΚ. Αντίπαλός του λοιπόν είναι η αντιπολίτευση και εννιά μήνες τώρα είναι μια κυβέρνηση που λειτουργεί με αντανακλαστικά αντιπολίτευσης και που προσπαθεί να μετακυλίσει την ευθύνη για οτιδήποτε συμβαίνει στο ΠΑΣΟΚ και τη δική του κυβερνητική περίοδο. Και αυτό όμως έχει βραχεία διάρκεια. Δεν είναι μια γενναιόψυχη και μακροπρόθεσμη στρατηγική.
Το ΠΑΣΟΚ λοιπόν τι κάνει απέναντι στην κατάσταση αυτή; Ποια είναι η σχέση μας με τη συγκυρία και ποια είναι η σχέση μας με τον πολιτικό χρόνο. Βιαζόμαστε; ή περιμένουμε και οργανωνόμαστε εσωτερικά, προκειμένου να έρθει η κατάλληλη στιγμή, να ωριμάσουν οι συνθήκες. Στην πολιτική όπως και στην ιστορία σημασία δεν έχει η μακρά διάρκεια του χρόνου,περιμένοντας δεν διαμορφώνεις στρατηγική και αυτό εμείς το ξέρουμε στο ΠΑΣΟΚ πάρα πολύ καλά. Σημασία έχουν οι λίγες κρίσιμες, καθοριστικές στιγμές, στις οποίες συμπυκνώνεται ο πολιτικός χρόνος. Πρέπει λοιπόν το ΠΑΣΟΚ να είναι έτοιμο προκειμένου να λειτουργήσει με αποτελεσματικό τρόπο, όταν θα φτάσουν οι κρίσιμες στιγμές, όταν δηλαδή θα συμπυκνωθεί και πάλι ο πολιτικός χρόνος και θα έχουμε εξελίξεις, οι οποίες μπορούν να αλλάξουν το συσχετισμό των δυνάμεων. Τίποτα δεν πρέπει να γίνεται με έλλειψη ψυχραιμίας και με νευρικότητα, αλλά και τίποτα δεν μπορεί να γίνεται με νωχέλεια και με χαλαρότητες.
Το ΠΑΣΟΚ είναι ένα μεγάλο κόμμα εξουσίας και πρέπει να είναι ανά πάσα στιγμή έτοιμο να ανταποκριθεί στην πρόκληση του ρόλου του, που είναι ένας ρόλος συνυφασμένος με τη διεκδίκηση και την άσκηση της εξουσίας. Όμως το ΠΑΣΟΚ έχασε για πολύ συγκεκριμένους λόγους. Έχασε γιατί ιδίως στην τελευταία τετραετία της διακυβέρνησής του χάσαμε πριν από τις εκλογές την επαφή μας με πολλά κοινωνικά και λαϊκά στρώματα. Γιατί δεν αντιληφθήκαμε ότι οι μεγάλες μακροοικονομικές μας και δημοσιονομικές μας επιτυχίες δεν βρήκαν το αντίκρισμα που έπρεπε να βρουν στον κάθε Έλληνα και την κάθε Ελληνίδα.
Χάσαμε γιατί ασχοληθήκαμε πάρα πολύ με τα μεγέθη της ανάπτυξης του κράτους, της εθνικής οικονομίας, των περιφερειών, αλλά δεν είδαμε την ανάπτυξη ως κοινωνικό μέγεθος, δεν αντιληφθήκαμε ότι σημασία δεν έχει η ανάπτυξη των οικονομικών μεγεθών, αλλά η ανάπτυξη, η πρόοδος, η συμμετοχή σε ένα καλύτερο επίπεδο ζωής για τον κάθε πολίτη και την οικογένειά του, γιατί όλα αυτά είναι βιώματα και δεν είναι μόνον πολιτικά και οικονομικά ζητήματα και μεγέθη.
Τι είναι λοιπόν αυτό που πρέπει να κάνουμε καθ' οδόν προς το συνέδριο, στο συνέδριο και μετά το συνέδριο; Νομίζω ότι είναι κάτι πάρα πολύ απλό. Είναι η ανάγκη να απαντήσουμε στην κριτική, στην αμφισβήτηση, στις επιφυλάξεις και τις αντιρρήσεις των πολιτών. Οι πολίτες προς το παρόν- και για ένα μεγάλο χρονικό διάστημα ακόμη -κρίνουν ξεχωριστά την κυβέρνηση και ξεχωριστά το ΠΑΣΟΚ.
Κρίνουν την κυβέρνηση με τα δικά της μέτρα και σταθμά με βάση τις προσμονές και τις υποσχέσεις, με βάση τις προεκλογικές δεσμεύσεις και τις ελπίδες που δημιουργήθηκαν σε ένα μεγάλο μέρος του ελληνικού λαού, κρίνουν και το ΠΑΣΟΚ με βάση την υπόσχεση που έχουμε δώσει να αναδιατάξουμε τον εαυτό μας, να ανασυγκροτήσουμε τη φυσιογνωμία μας, να αποβάλουμε τα κακά στοιχεία του πολιτικού μας χαρακτήρα, να διαμορφώσουμε δηλαδή το ΠΑΣΟΚ της νέας εποχής.
Αυτό είναι το μεγάλο στοίχημα όχι μόνο της ανασυγκρότησης και του συνεδρίου αλλά και το μεγάλο στοίχημα της ιδεολογικής, κοινωνικής και πολιτικής φυσιογνωμίας του ΠΑΣΟΚ. Είναι πολλοί που πιστεύουν ότι το ΠΑΣΟΚ θα κερδίσει το στοίχημα αυτό μέσα από τη νεοτερικότητά του, μέσα από καινοτομίες,
μέσα από έναν λόγο που δεν έχει καμία σχέση με το παρελθόν. Υπάρχουν άλλοι που πιστεύουν ότι το ΠΑΣΟΚ πρέπει να αναζητήσει τη λύση των προβλημάτων του στα γενετικά του χαρακτηριστικά, στα ιστορικά του χαρακτηριστικά, στη λαϊκότητά του, την αυθεντικότητά του, τα στοιχεία του εθνικού, κοινωνικού και πολιτικού ριζοσπαστισμού που πρώτος συγκρότησε σε έναν ενιαίο πολιτικό λόγο ο Ανδρέας Παπανδρέου το 1974.
Η αλήθεια είναι συντρόφισσες και σύντροφοι, φίλες και φίλοι ότι το ΠΑΣΟΚ πρέπει να κάνει και τα δύο. Πρέπει να βρει τη σωστή και ισορροπημένη δοσολογία ανάμεσα στα στοιχεία της νεοτερικότητας, της καινοτομίας και στα στοιχεία που του δίνουν το βάθος, το κοινωνικό, το ιδεολογικό και το πολιτικό που πρέπει να έχει ένα κόμμα που εκφράζει τη μεγάλη δημοκρατική προοδευτική παράταξη. Ένα κόμμα πολυσυλλεκτικό, πλειοψηφικό, ένα κόμμα που έχει εκφράσει ιστορικά την παράδοση του κέντρου, τις διαψευσμένες επί δεκαετίες ολόκληρες προσδοκίες και ελπίδες της Αριστεράς, ένα κόμμα που καλύπτει το ευρύτατο φάσμα της προοδευτικής παράταξης, της κεντροαριστεράς όπως τη λέμε στην Ελλάδα, ένα κόμμα που θέλει να είναι σοσιαλιστικό με την ιστορική αλλά και με τη σύγχρονη έννοια του όρου, ευρωπαϊκό δημοκρατικό.
Αυτό τι σημαίνει; Αυτό σημαίνει ότι το ΠΑΣΟΚ πρέπει να απευθύνεται στο μεγάλο του ακροατήριο, πρέπει να διατηρεί και να διασφαλίζει την κεντρική του θέση στο πολιτικό φάσμα ,πρέπει να είναι -όπως είχα την ευκαιρία να πω και στην τελευταία συνεδρίαση του εθνικού συμβουλίου ανασυγκρότησης-ένα κόμμα που είναι η προοδευτικότερη, ή αν θέλετε να μιλήσουμε με συμβολικούς όρους η αριστερότερη δυνατή εκδοχή ενός μεγάλου πολυσυλλεκτικού πλειοψηφικού κόμματος εξουσίας. Δεν έχει σημασία να είναι κανείς σύμφωνα με τις δηλώσεις του προοδευτικός, σοσιαλιστής, Ευρωπαίος, αριστερός ή κεντροαριστερός, εάν οι πολιτικές του θέσεις και οι πολιτικές του προτάσεις και η πολιτική του πρακτική τον καταδικάζει σε μικρά πολιτικά και εκλογικά
μεγέθη. Τότε είναι ένα μικρό κόμμα όπως τα κόμματα της παραδοσιακής αριστεράς, ένα κόμμα έξω από το παιχνίδι της εξουσίας, ένα κόμμα που δεν προωθεί και δεν πραγματώνει τις ελπίδες του ελληνικού λαού.
Από την άλλη μεριά ένα κόμμα που είναι αφοσιωμένο μόνο στην εξουσία ως αυτοσκοπό, ένα κόμμα που δεν έχει κοινωνική ευαισθησία, ένα κόμμα που δεν έχει λαϊκότητα και αυθεντικότητα, ένα κόμμα που δεν έχει συνείδηση του ποιες κοινωνικές δυνάμεις εκπροσωπεί ,μπορεί να κερδίσει και να ασκεί την εξουσία,
αλλά χάνει την ψυχή του, χάνει το συναισθηματικό του φορτίο, χάνει το ηθικό του έρεισμα, χάνει ουσιαστικά τον ιδεολογικό και κοινωνικό λόγω ύπαρξής του. Πού βρίσκεται η ορθή λύση; Βρίσκεται ακριβώς εκεί όπου τέμνονται τα δύο αυτά χαρακτηριστικά. Το ΠΑΣΟΚ πρέπει να είναι μεγάλο,
πρέπει να συγκεντρώνει όσο γίνεται περισσότερα ποσοστά στις εκλογές, πρέπει να έχει άμεσους κυβερνητικούς στόχους, ταυτόχρονα όμως πρέπει να έχει
ξεκαθαρισμένα όλα τα μεγάλα διλήμματα που αντιμετωπίζουν τα σύγχρονα, προοδευτικά, ευρωπαϊκά κόμματα σε σχέση με την κοινωνία, σε σχέση με την
οικονομία, σε σχέση με το κοινωνικό κράτος, σε σχέση με το μοντέλο ανάπτυξης και αν καταφέρουμε να τα συνδυάσουμε αυτά τα δύο τότε είμαστε ένα
κόμμα που εκφράζει την προοδευτικότερη δυνατή γραμμή μεταξύ των κομμάτων εξουσίας.
Αυτό ήταν πάντα το μυστικό του ΠΑΣΟΚ, αυτό κατάφερε να κάνει το ΠΑΣΟΚ και την περίοδο του μεγάλου αιτήματος της αλλαγής, όπως το εξέφρασε ο Ανδρέας Παπανδρέου και την περίοδο του μεγάλου στόχου του εκσυγχρονισμού, όπως τον εξέφρασε ο Κώστας Σημίτης και πρέπει να το κάνει και τώρα, την περίοδο του Γιώργου Παπανδρέου. Αυτό σημαίνει ότι το ΠΑΣΟΚ πρέπει να καταλάβει πάρα πολύ καλά όχι μόνο στο επίπεδο των διακηρύξεων και των θεωρητικών δηλώσεων, αλλά και στο επίπεδο των καθημερινών πολιτικών του θέσεων και αντιδράσεων και στο επίπεδο της οργάνωσής τους και της καταστατικής του φυσιογνωμίας, ότι πρέπει να είναι ταυτόχρονα ένα κόμμα κοινωνικής ευαισθησίας, ένα κόμμα κυβερνητικής προοπτικής και ένα κόμμα πολιτικής εμπιστοσύνης. Αυτά μας αμφισβήτησε ο ελληνικός λαός με πολύ σαφή τρόπο στις εκλογές του 2004 και κυρίως μας αμφισβήτησε τις προθέσεις μας.
Πρέπει λοιπόν να δείξουμε στον κόσμο με όλα όσα λέμε και όλα όσα κάνουμε ότι έχουμε γνήσιες, καλές και προοδευτικές προθέσεις. Εάν πείσουμε τον κόσμο ότι έχουμε το ηθικό έρεισμα να διεκδικήσουμε ξανά την εξουσία, ότι έχουμε την ιδεολογική και κοινωνική καθαρότητα που απαιτείται, τότε ο κόσμος θα ξαναστρέψει την προσοχή του στο ΠΑΣΟΚ, θα συσπειρωθεί στο ΠΑΣΟΚ και θα εκφραστεί από το ΠΑΣΟΚ. Δεν είναι όμως αυτό απλό, γιατί η βασική διάκριση σε όλη την Ευρώπη ανάμεσα στην πρόοδο και τη συντήρηση είναι μια διάκριση που αφορά πρωτίστως ηθικά χαρακτηριστικά και στη συνέχεια αφορά στοιχεία προγραμματικού λόγου και κυβερνητικής διαχείρισης.
Το ΠΑΣΟΚ λοιπόν είναι υποχρεωμένο όχι μόνο μέσα από τα κείμενα που έχετε στη διάθεσή σας, το σχέδιο διακήρυξης, το σχέδιο των πολιτικών θέσεων, το σχέδιο του καταστατικού, αλλά και μέσα από τα όσα λέμε και κάνουμε με βάση την καθημερινή αν θέλετε ατζέντα του πολιτικού διαλόγου, πρέπει να πείσει για ορισμένα βασικά και θεμελιώδη πράγματα, τα περισσότερα από τα οποία είναι αυτονόητα, αλλά τίποτα δεν είναι πιο επαναστατικό και πιο ριζοσπαστικό από το αυτονόητο.
Μου λένε πολλοί σύντροφοι και συντρόφισσες σε παρόμοιες συζητήσεις ότι το ΠΑΣΟΚ στα λόγια είναι πάντα καλό,ότι θεωρητικά είμαστε έτοιμοι να δώσουμε απαντήσεις, το πρόβλημά μας όμως ήταν η κυβερνητική πράξη, και το πρόβλημά μας είναι η πρακτική μας στην αντιπολίτευση εννιά μήνες τώρα.
Συντρόφισσες και σύντροφοι διαφωνώ ριζικά. Το πρόβλημα του ΠΑΣΟΚ είναι πρωτίστως και κατά βάση πρόβλημα θεωρίας και πρόβλημα ιδεολογίας, γιατί όταν δεν έχεις κατεύθυνση ιδεολογική και θεωρητική τότε αναγκάζεσαι να κάνεις μια καθημερινή κυβερνητική διαχείριση, γίνεσαι θύμα του κυβερνητισμού και αυτό σε αναγκάζει να γίνεις ένας φορέας συντηρητικός, ένας φορέας που χάνει την επαφή του με τις κοινωνικές δυνάμεις που πιστεύουν και εκφράζονται από το φορέα αυτόν.
Άρα πρέπει να ξεκαθαρίσουμε πρώτα στο μυαλό μας και στη συνείδησή μας τα βασικά ερωτήματα. Πρέπει το ΠΑΣΟΚ να είναι ένα κόμμα των μη προνομιούχων όπως ήταν πάντα από το 1974, να ξέρει ότι το ΠΑΣΟΚ είναι αυτό που άλλαξε την κοινωνική διαστρωμάτωση, που βελτίωσε την κοινωνική θέση πολλών ομάδων και πολλών κατηγοριών, αλλά ταυτόχρονα πρέπει το ΠΑΣΟΚ να καταλάβει ότι η ανάπτυξη του επιπέδου της ελληνικής οικονομίας και της ελληνικής κοινωνίας δεν ήταν μια ανάπτυξη ευθύγραμμη και ίση, δεν ήταν μια ανάπτυξη που διασφάλισε σε όλους και σε όλους τις ίδιες δυνατότητες συμμετοχής, πρέπει συνεπώς να γνωρίζουμε πάρα πολύ καλά ότι όπως από την αρχή αντιμετωπίσαμε μια κοινωνία ανισοτήτων, έτσι και τώρα βρισκόμαστε αντιμέτωποι με μια κοινωνία που διατηρεί και αναπαράγει παλιές και νέες ανισότητες.
Το ΠΑΣΟΚ απέκτησε την φυσιογνωμία του ως κίνημα δημοκρατίας, ως κίνημα ελευθερίας, ως κίνημα ανθρωπίνων δικαιωμάτων, ως κίνημα της νεολαίας αλλά και των υπερήφανων γηρατειών, ως κίνημα της αλληλεγγύης των γενεών, ως κίνημα πατριωτικό με υψηλό εθνικό φρόνημα, όχι όμως ένα φρόνημα που θυμίζει την εθνικοφροσύνη της δεξιάς, ένα κίνημα που έδωσε στόχους και στρατηγική και όραμα στη χώρα και πρέπει να ξαναλειτουργήσει τώρα ως ένα κίνημα κατά των ανισοτήτων, ως ένα κίνημα κατά της φτώχειας, της ανεργίας και του κοινωνικού αποκλεισμού, ως ένα κίνημα όχι απλά και μόνο αυτοδιοίκησης και αποκέντρωσης αλλά ως ένα κίνημα περιφερειών που θα αφήσει να χειραφετηθούν και να εκφραστούν όλες οι δυνάμεις της περιφέρειας, ανθρώπινες, διανοητικές, πολιτιστικές, αναπτυξιακές, εργασιακές, που πολύ συχνά είναι αιχμαλωτισμένες μέσα στο πλαίσιο ενός συγκεντρωτικού κράτους. Πρέπει να γίνει ένα κίνημα αξιών, γιατί εάν ο Καραμανλής έχει καταφέρει να διαχειριστεί την αντιπολίτευση της ΝΔ και να την κάνει κυβέρνηση και τώρα εννιά μήνες την αμηχανία και την αδράνεια της κυβέρνησής του, το έχει καταφέρει επειδή σταδιακά συγκρότησε ένα σύστημα αξιών, επειδή σταδιακά μετέτρεψε τη ΝΔ σε ένα κόμμα που έχει κυρίως αξιακά και ιδεολογικά χαρακτηριστικά.
Γι' αυτό πρέπει εμείς πριν μιλήσουμε για τις συγκεκριμένες πολιτικές μας να μιλήσουμε ξανά για πράγματα που αφορούν την ψυχή μας και που αφορούν τη σχέση εμπιστοσύνης μας με τους πολίτες. Να μιλήσουμε ξανά για τη σημασία που έχει να είναι κανείς Ευρωπαίος σοσιαλιστής, να μιλήσουμε ξανά για τη σημασία που έχει η εμμονή στη δημοκρατία, στο κράτος δικαίου, να μιλήσουμε ξανά για όλες αυτές τις αξίες που κάνουν το ΠΑΣΟΚ διαφορετικό από την ελληνική δεξιά, από τη συντηρητική παράταξη , που του επιτρέπουν να απαντά με διαφορετικό τρόπο στα διλήμματα που αντιμετωπίζει κάθε κυβέρνηση.
Πολλοί πιστεύουν και το λένε και το γράφουν ότι είναι δυνατόν ο κ. Καραμανλής να μας αποβάλει από την κεντρική μας θέση στο πολιτικό φάσμα, επειδή θα εφαρμόσει τη στρατηγική του μεσαίου χώρου, την ιδεολογία του κοινωνικού κέντρου και επειδή θα εμφανιστεί τώρα η ΝΔ με την κυβέρνησή της ως μια συντηρητικών καταβολών σοσιαλδημοκρατικού χαρακτήρα όμως κυβέρνηση, η οποία θα πάρει μέτρα για τους αγρότες, για τους συνταξιούχους, για τους μικροοφειλέτες, για τις διαζευγμένες και τις χήρες που θα είναι μέτρα πιο ευαίσθητα, μέτρα τα οποία θα δίνουν μια προοπτική στο κοινωνικό κράτος και στην
κοινωνική δικαιοσύνη, καλύτερη και αμεσότερη από αυτήν που έδωσε το ΠΑΣΟΚ, οι προθέσεις του οποίου αμφισβητήθηκαν πριν από μερικά χρόνια σε κορυφαία θέματα, όπως ήταν για παράδειγμα το ασφαλιστικό ή όπως ήταν η σχέση μας με τον αγρότη.
Συντρόφισσες και σύντροφοι πράγματι μπορεί μια συντηρητική κυβέρνηση να κάνει για μια περίοδο στοχευμένη κοινωνική πολιτική. Μπορεί να κάνει μια πολιτική που αφορά μεγάλες επώνυμες κοινωνικές ομάδες. Μπορεί να ρυθμίσει για παράδειγμα τα πανωτόκια και τα αγροτικά χρέη με έναν τρόπο πιο αποτελεσματικό από ότι μια κυβερνητική φάση του ΠΑΣΟΚ. Μπορεί να χαρακτηρίσει ως πολύτεκνες τις οικογένειες με τρία παιδιά και να δώσει όλα τα επιδόματα. Μπορεί ακόμη και να πάρει μέτρα που αφορούν τους χαμηλοσυνταξιούχους, το ΕΚΑΣ κ.ο.κ. Δεν θα μπορέσει όμως ποτέ να διαμορφώσει μια συνολική στρατηγική ανάπτυξης για τη χώρα και την ελληνική οικονομία που να δίνει απάντηση στις μεγάλες αγωνίες του ελληνικού λαού που συνδέονται με την ανεργία, με τη μόρφωση και την απασχόληση των παιδιών κάθε οικογένειας, με τα μεγάλα συστήματα του κοινωνικού κράτους, όπως είναι το σύστημα υγείας, με την προοπτική του ασφαλιστικού συστήματος της χώρας.
Γιατί συμβαίνει αυτό; Αυτό συμβαίνει γιατί η συντηρητική αντίληψη σε αντίθεση με τη δική μας ευρωπαϊκή σοσιαλιστική προοπτική είναι μια αντίληψη αντιαναπτυξιακή, είναι μια αντίληψη που δεν παράγει κοινωνικό πλούτο, δεν διανέμει κοινωνικό πλούτο, που δεν δίνει προοπτική στη μεγάλη μάζα του ελληνικού λαού που είναι τα μεσαία στρώματα. Δεν δίνει προοπτική σε αυτούς που μπορούν να στηρίξουν την οικονομία, την κοινωνία, τη χώρα συνολικά. Ο κ. Καραμανλής έδειξε το πρόσωπό του αυτό κάνοντας μια θεμελιώδη επιλογή μόλις ανέλαβε την κυβέρνηση. Την επιλογή να κινηθεί στον άξονα απογραφή, διαπλοκολογία, σκανδαλολογία.
Είπα τότε ότι η απογραφή είναι για τον κ. Καραμανλή ατόπημα ίσης σημασίας με την παραπομπή που έκανε ο κ. Μητσοτάκης στο ειδικό δικαστήριο του Ανδρέα Παπανδρέου. Όπως η ΝΔ την περίοδο 1989 - 93 εγκλωβίστηκε στην υπόθεση των διώξεων και της κάθαρσης, έτσι η δεξιά του 2004 εγκλωβίζει τον εαυτό της και τη χώρα στη λογική της «απογραφής» που είναι η επιλογή μιας αντιαναπτυξιακής προσέγγισης σε όλα τα θέματα, που δεν επιτρέπει στην οικονομία να κινηθεί, που δεν προοπτική στα μεσαία στρώματα και που δεν μπορεί να στηρίξει οικονομικά και δημοσιονομικά το κοινωνικό κράτος, που είναι ο πυρήνας μια προοδευτικής πολιτικής και στη χώρα μας και σε όλη την Ευρώπη.
Εμείς έχοντας καταλάβει τα λάθη μας, έχοντας καταλάβει ότι δώσαμε περισσότερη σημασία από ότι έπρεπε σε αφηρημένες έννοιες και αριθμούς και λιγότερη σημασία από ότι έπρεπε στην καθημερινή αγωνία και το πρόβλημα του πολίτη, μπορούμε να δώσουμε τώρα απάντηση χωρίς δισταγμό και χωρίς αμφιταλάντευση σε όλα τα μεγάλα θέματα που απασχολούν την κοινωνία. Το έχουμε ξεκαθαρίσει αυτό στο μυαλό μας; Δεν το έχουμε ξεκαθαρίσει φυσικά ακόμη, αλλά έχουμε κάνει πολύ σημαντικά βήματα και οι συζητήσεις για το συνέδριο, οι συζητήσεις σε σχέση με τη διακήρυξη, οι συζητήσεις σε σχέση με τις πολιτικές θέσεις, είναι συζητήσεις που μας επιτρέπουν να εκφράσουμε αυτή την όχθη του ΠΑΣΟΚ, τη λαϊκή, αυθεντική, προοδευτική, αναπτυξιακή όχθη του ΠΑΣΟΚ. Για εμάς δεν υπάρχει καμία επιφύλαξη ότι το κοινωνικό κράτος στην Ελλάδα πρέπει να χρηματοδοτείται από τον κρατικό προϋπολογισμό, πρέπει να ολοκληρωθεί, πρέπει να εκσυγχρονιστεί πρέπει να φτάσει και να υπερβεί τους μέσους ευρωπαϊκούς όρους. Για μας δεν μπορεί να ξανατεθεί δίλημμα σε σχέση με το συνταξιοδοτικό σύστημα ή σε σχέση με το σύστημα πρόνοιας, ή σε σχέση με τη θέση των χαμηλοσυνταξιούχων ή σε σχέση με το ελάχιστο εγγυημένο εισόδημα και το ελάχιστο αξιοπρεπές επίπεδο διαβίωσης.
Δεν είναι δυνατόν να ξαναθέσουμε μπροστά σε διλήμματα, αγωνίες και ερωτηματικά την ελληνική κοινωνία και τον ελληνικό λαό. Για μας δεν υπάρχει καμία αμφιβολία ότι μια πολιτική υπαίθρου πρέπει να είναι καλά χρηματοδοτημένη, πρέπει να είναι η βάση μιας μεταβιομηχανικής πολιτικής όπως ακριβώς και το ανθρώπινο δυναμικό, όπως και η επένδυση στην παιδεία και τον πολιτισμό, η επένδυση στον τουρισμό, η επένδυση στις χρηματοοικονομικές υπηρεσίες, η επένδυση στην κοινωνία της πληροφορίας. Για μας δεν πρέπει να υπάρχει καμία επιφύλαξη σεσχέση με τη δομή του κράτους. Πρέπει το κράτος να είναι όχι απλά και μόνο δημοκρατικό, αλλά και περιφερειακά οργανωμένο. Πρέπει το κράτος να μετασχηματιστεί σε ένα πεδίο στο οποίο μπορεί να εκφραστεί η κοινωνία και όχι σε μια θηλιά που σφίγγεται στο λαιμό της κοινωνίας.
Θα μπορούσα να πολλαπλασιάσω τα παραδείγματα αυτά για όλους τους τομείς μιας μελλοντικής κυβερνητικής πολιτικής. Μπορούμε να μιλήσουμε για την οικονομία, μπορούμε να μιλήσουμε για το μεταολυμπιακό μοντέλο ανάπτυξης, μπορούμε να μιλήσουμε για την παιδεία, για την υγεία, για την ανάγκη μιας νέας αγροτικής πολιτικής. Θα είμαστε έτοιμοι να μιλήσουμε γι' αυτά και θα μιλήσουμε και προσυνεδριακά, αφού ξεκαθαρίσουμε τις ηθικές, ιδεολογικές, ιστορικές και αξιακές βάσεις πάνω στις οποίες θέλουμε να οικοδομήσουμε αυτήν τη νέα φυσιογνωμία του ΠΑΣΟΚ.
Το ΠΑΣΟΚ θέλει να είναι ένα κίνημα μεγάλων μεγεθών, θέλει να είναι ένα κίνημα με σαφή προοδευτική κατεύθυνση. Θέλει να είναι ένα κίνημα που να ξαναβρεί τα στοιχεία της αρχικής αυθεντικότητάς του. Για να το κάνει αυτό πρέπει φυσικά να είναι έτοιμο να μιλήσει για όλα τα θέματα με έναν τρόπο κατανοητό για τους πολίτες. Και θέλω να πιστεύω ότι οι θέσεις που παίρνουμε τους τελευταίους μήνες σε σχέση με τα θέματα εξωτερικής πολιτικής, σε σχέση με τα θέματα της «φορολογικής μεταρρύθμισης» της κυβέρνησης, σε σχέση με τα θέματα της απογραφής, σε σχέση με τα θέματα του προϋπολογισμού, σε σχέση με τις επεμβάσεις που γίνονται σε ευαίσθητους τομείς, όπως είναι η υγεία, η πρόνοια, είναι θέσεις που δίνουν το στίγμα των προθέσεων.
Πρέπει να διασφαλίσουμε την πρώτη προϋπόθεση που είναι η συμμετοχική δημοκρατία, το ανοιχτό κόμμα. Οι πολίτες εδώ και πολλές δεκαετίες τώρα έχουν πάψει να γοητεύονται από την πολιτική, από τα πολιτικά κόμματα, και από τα πολιτικά πρόσωπα. Είναι εξαιρετικά δυσάρεστο και επικίνδυνο το γεγονός ότι η ελληνική κοινωνία εκφράζει απαξία και δυσπιστία για κάθε τι που συνδέεται με τις δημοκρατικές διαδικασίες. Δεν περιβάλει με καμία εμπιστοσύνη τα εκλεγμένα όργανα. Τα πολιτικά κόμματα, οι βουλευτές, τα πολιτικά πρόσωπα, βρίσκονται τελευταία στον κατάλογο ποσοστών εμπιστοσύνης. Πρώτοι στον κατάλογο είναι θεσμοί και φορείς που δεν έχουν δημοκρατική νομιμοποίηση και που πάρα πολύ συχνά έχουν μια συντηρητική λειτουργία μέσα στην κοινωνία και μέσα στο κράτος. Ο στρατός, η δικαιοσύνη, η εκκλησία, είναι θεσμοί που συγκεντρώνουν συντριπτικά περισσότερα ποσοστά εμπιστοσύνης.
Γιατί συμβαίνει αυτό; Γιατί ο πολίτης δεν αντιλαμβάνεται την κρισιμότητα της πολιτικής και γιατί δεν δείχνει εμπιστοσύνη στους θεσμούς και τα πρόσωπα που είναι τα μόνα που τίθενται υπό την κρίση του έστω κάθε τέσσερα χρόνια ή έστω με τον ατελή τρόπο με τον οποίο είναι οργανωμένα αυτά σε μια σύγχρονη κοινωνία που επηρεάζεται από τα μέσα ενημέρωσης, από τη στιγμιαία δημοκρατία των δελτίων ειδήσεων ή από ένα επικοινωνιακό παιχνίδι που πολλές φορές ωθεί στη δημαγωγία και στην απλούστευση.
Η αλήθεια είναι ότι ο πολίτης το κάνει αυτό γιατί δεν αντιλαμβάνεται την κρισιμότητα της ενασχόλησης με την πολιτική. Δεν πείθεται ότι έχει πραγματικό πρακτικό νόημα η ενασχόλησή του με την πολιτική. Άλλωστε βλέπουν οι πολίτες ότι κυρίαρχη φυσιογνωμία του πολιτικού συστήματος είναι ο λεγόμενος κυμαινόμενος ψηφοφόρος. Αυτός που με την ίδια άνεση ψηφίζει το ένα ή το άλλο μεγάλο κόμμα αναδεικνύει τον πρωθυπουργό και την κυβέρνηση και γέρνει την πλάστιγγα. Γιατί ο σταθερός ψηφοφόρος ο πολίτης που έχει πεποιθήσεις και ταυτότητα ιδεολογική και κομματική να θεωρήσει τον εαυτό του πιο ευτυχή και δημοκρατικά πιο ενεργό από τον πολίτη που μπορεί να μεταβάλει τη γνώμη του και την κρίση του και τελικά να δίνει τη λύση και να διαμορφώνει το τελικό αποτέλεσμα.
Κάποτε το ΠΑΣΟΚ είχε αφισοκολλητές. Τώρα έχουμε εταιρία αφισοκολλήσεων. Κάποτε το ΠΑΣΟΚ είχε πολιτικά και επικοινωνιακά επιτελεία. Τώρα έχουμε εταιρίες συμβούλων επικοινωνίας. Κάποτε ψάχναμε να βρούμε τα ρεύματα και τις στάσεις της κοινής γνώμης μέσα από συζητήσεις στα καφενεία. Τώρα έχουμε δημοσκοπήσεις και εταιρίες ερευνών. Κάποτε περιμέναμε να μαζευτούμε στις κομματικές οργανώσεις για να συζητήσουμε για τις εξελίξεις στον κόσμο, στην Ευρώπη, στην Ελλάδα. Τώρα από το πρωί μέχρι το βράδυ επί δεκάδες ώρες τηλεοπτικού και ραδιοφωνικού χρόνου διεξάγεται μια συνεχής συζήτηση. Οι ίδιοι οι θεσμοί της αντιπροσωπευτικής δημοκρατίας, η Βουλή, τα κόμματα βρίσκονται σε αμφισβήτηση γιατί έχει αλλάξει το ίδιο το πλαίσιο μέσα στο
οποίο κινείται η αντιπροσωπευτική δημοκρατία.
Πρέπει λοιπόν να διαμορφώσουμε τους μηχανισμούς πολιτικής ένταξης και στράτευσης και τον ίδιο το θεσμό του κόμματος έτσι ώστε ο πολίτης να νιώσει ότι συμμετέχει και ότι η συμμετοχή του έχει κάποια κρισιμότητα. Ότι επηρεάζει σε κάτι περισσότερο από ότι ο παθητικός πολίτης, ο πολίτης τηλεθεατής, ή ο κυμαινόμενος ψηφοφόρος, ο οποίος δεν έχει μια σταθερή αναφορά αλλά αλλάζει κατά το δοκούν τις απόψεις του μέσα σε μια ιδιότυπη πλειοδοσία προεκλογικών υποσχέσεων η οποία τον συγκινεί τη μια φορά έτσι και την άλλη φορά αλλιώς.
Αυτή είναι η βαθύτερη αιτία για την οποία διαπιστώνουν όλα τα προοδευτικά, ευρωπαϊκά, σοσιαλιστικά κόμματα ότι πρέπει να αλλάξουν τον τρόπο επαφής τους με τους πολίτες και αυτό κάνει και το ΠΑΣΟΚ.
Ανοιχτό κόμμα, δε σημαίνει κόμμα διαμπερές, κόμμα χωρίς ραχοκοκαλιά, κόμμα χωρίς οργάνωση. Ανοιχτό κόμμα είναι πάντα το μαζικό, πολυσυλλεκτικό, συμμετοχικό, δημοκρατικό κόμμα. Ανοιχτό κόμμα δεν είναι το προσωποπαγές ή αυταρχικό κόμμα. Ανοιχτό κόμμα είναι ένα κόμμα περιφερειακά οργανωμένο αποκεντρωμένο που δίνει πραγματικό δικαίωμα λόγου και συμμετοχής σε όλους τους πολίτες. Που εκφράζεται στο επίπεδο της Δυτικής Μακεδονίας, που εκφράζεται στο επίπεδο του νομού Κοζάνης. Που εκφράζεται στο επίπεδο της Πτολεμαϊδας. Ανοιχτό κόμμα δεν είναι ένα κόμμα χωρίς ιστό, ούτε ένα κόμμα ψηφιακό, ηλεκτρονικό. Φυσικά είναι ένα κόμμα της κοινωνίας της πληροφορίας. Ένα κόμμα που αξιοποιεί το διαδίκτυο. Ένα κόμμα που αξιοποιεί όλα τα τεχνικά μέσα, αλλά ένα κόμμα ανθρώπων, ένα κόμμα προσώπων, ένα κόμμα κοινωνικών ομάδων και κοινωνικών εταίρων, που μπορεί να βλέπει τον άλλο στα μάτια και να του μιλάει με έναν λόγο αξιακό, ιδεολογικό, ηθικά φορτισμένο, συναισθηματικά φορτισμένο που του δίνει προοπτική και τόνο στην πολιτική του δράση.
Είναι ένα κόμμα μαζικό με πολλά μέλη, με πολλούς φίλους, ένα κόμμα όμως που έχει επαρκή αριθμό στελεχών που ικανοποιούν το μέλος και το φίλο του ΠΑΣΟΚ όταν βλέπουν όλοι αυτοί στην τηλεόραση ή στη Βουλή έναν εκπρόσωπο του ΠΑΣΟΚ να μιλάει. Πρέπει να νιώθουν ότι έχουν στελέχη, έχουν βουλευτές, έχουν ηγεσία, η οποία μπορεί να εκφράσει τις απόψεις τους και μπορεί να αντισταθεί στις πιέσεις ενός ολόκληρου επικοινωνιακού συστήματος που αγωνίζεται να υπαγορεύσει τη δική του αντίληψη πάνω στην αντίληψη των πολιτικών θεσμών και των πολιτικών κομμάτων.
Είναι ένα κόμμα που διασώζει την αντιπροσωπευτική δημοκρατία, την κοινοβουλευτική δημοκρατία και τη μετατρέπει σε συμμετοχική δημοκρατία μέσα από θεσμούς συμμετοχής καθημερινής, μέσα από θεσμούς έκφρασης, που δίνουν στον πολίτη την αίσθηση ότι κάνει κάτι. Ότι κάπου μετέχει, ότι κάπως και κάπου συμβάλει σε ένα πολιτικό αποτέλεσμα.
Αυτό το ΠΑΣΟΚ είναι το ΠΑΣΟΚ της νέας εποχής. Ένα ΠΑΣΟΚ ανοιχτό, δημοκρατικό, συλλογικό, μαζικό, αποκεντρωμένο, ένα ΠΑΣΟΚ που ξαναβρίσκει την αυθεντικότητά του και τη λαϊκότητά του. Ένα ΠΑΣΟΚ που ξαναβρίσκει το ριζοσπαστισμό του, ένα ΠΑΣΟΚ που εκφράζει όλη τη μεγάλη δημοκρατική, προοδευτική παράταξη, το κέντρο, την αριστερά, την κεντροαριστερά, τις ευρωπαϊκές σοσιαλιστικές αντιλήψεις, ένα ΠΑΣΟΚ που είναι ενεργό μέλος του ευρωπαϊκού σοσιαλιστικού κόμματος, γιατί χωρίς συσπείρωση σε ευρωπαϊκό επίπεδο δεν μπορούμε να διαπραγματευθούμε τα εθνικά και οικονομικά μας συμφέροντα. Ένα ΠΑΣΟΚ που είναι πάντα κίνημα λαού, κίνημα δημοκρατίας, κίνημα αξιών, κίνημα κατά των ανισοτήτων, κίνημα συνοχής και αλληλεγγύης, κίνημα περιφερειών.
Αυτό θέλουμε να κάνουμε από τώρα μέχρι το συνέδριο όχι γιατί ξαφνικά την τελευταία μέρα του συνεδρίου θα έχει γίνει η μεταμόρφωση με το ραβδάκι της
μάγισσας, αλλά γιατί θα έχουμε ανοίξει μια διαδικασία, η οποία θα μας φέρει έτσι ξανά σε επαφή με την κοινωνική μας βάση, με το πραγματικό ΠΑΣΟΚ και θα μας ανοίξει ξανά την προοπτική της εξουσίας. Το ΠΑΣΟΚ είναι ένα κόμμα που ασκεί σκληρή αυτοκριτική, αλλά που δεν αυτοταπεινώνεται. Ένα κόμμα που έχει πλήρη συνείδηση των κενών και των ελλείψεων της κυβερνητικής του θητείας. Αλλά και ένα κόμμα που έχει υψηλή ιστορική συνείδηση των πεπραγμένων του και των επιτευγμάτων του προς όφελος του λαού και του τόπου.
Το ΠΑΣΟΚ είναι ένα κόμμα που ξέρει ότι βρίσκει απέναντί του ένα μεγάλο κομμάτι του ελληνικού λαού που το παρακολουθεί με δυσπιστία, αλλά ξέρει επίσης ότι οι δικές του ιδέες είναι αυτές που ακτινοβολούν και κυριαρχούν και δεν είναι καθόλου τυχαίο το γεγονός, ότι ενώ το ΠΑΣΟΚ είναι υπερήφανο για την ιδεολογική και πολιτική του ταυτότητα, η δεξιά στην Ελλάδα αρνείται να πει το όνομά της, συγκαλύπτει την πολιτική της ταυτότητα και θέλει να εμφανιστεί ως ένα ΠΑΣΟΚ πιο ΠΑΣΟΚ και από το ΠΑΣΟΚ, εξαγνισμένο και σύγχρονο.
Δεν είναι όμως έτσι. Δεν είναι έτσι γιατί τα κόμματα δεν είναι προϊόν παρθενογένεσης, αλλά είναι προϊόν μιας ιστορίας. Και η περιοχή σας εδώ, η Κοζάνη, η Εορδαία, η Πτολεμαϊδα είναι μια περιοχή που έχει υψηλή ιστορική μνήμη. Και ιστορική μνήμη δεν είναι προνόμιο μόνο των μεγάλων ηλικιών. Ιστορική μνήμη είναι κάτι που υπάρχει και μέσα στη συνείδηση και το μυαλό των νεότερων, των νέων μας, της νεολαίας του ΠΑΣΟΚ. Γιατί μόνον όταν έχει ένα κόμμα, αλλά και ένας άνθρωπος ιστορική συνείδηση και ιστορική μνήμη αποκτά και κοινωνική συνείδηση και κοινωνική μνήμη. Δημοκράτες βρίσκει κανείς και στην αριστερά και στη δεξιά. Και στα προοδευτικά και στα συντηρητικά κόμματα. Οπαδούς των ανθρωπίνων δικαιωμάτων βρίσκει κανείς και εδώ και εκεί. Ανθρώπους με υψηλή οικολογική συνείδηση βρίσκει κανείς και εδώ και εκεί, αλλά με ιστορική συνείδηση ανθρώπους και στελέχη βρίσκει κανείς πρωτίστως στο χώρο της προόδου. Στο χώρο που εκφράζει κατ' εξοχήν το ΠΑΣΟΚ.
Αυτό το ΠΑΣΟΚ λοιπόν θέλουμε να το ανασυγκροτήσουμε, να το ανακαινίσουμε και να το θέσουμε στην τελική ευθεία για τη νίκη του στις επόμενες εκλογές. Ευχαριστώ πολύ
* Ομιλία του Ευάγγελου Βενιζέλου στην εκδήλωση της Νομαρχιακής Επιτροπής του ΠΑΣΟΚ Κοζάνης ,στο πλαίσιο του προσυνεδριακού διαλόγου στο Εργατικό κέντρο Πτολεμαΐδας
