Τετάρτη, 19 Δεκεμβρίου 2012
Ομιλία του Προέδρου του ΠΑΣΟΚ, Ευάγγελου Βενιζέλου,
στη συνεδρίαση της Νομαρχιακής Οργανωτικής Επιτροπής Συνεδρίου Λακωνίας στη Σπάρτη
Φίλες και φίλοι, η παρουσία σας εδώ στη Σπάρτη είναι συγκινητική, γιατί είναι δυναμική. Η Λακωνία περιγράφεται ως μια συντηρητική περιοχή, μια περιοχή στην οποία η προοδευτική δημοκρατική παράταξη, το ΠΑΣΟΚ -άλλες εποχές η παράταξη εμφανιζόταν με άλλα ονόματα πριν τη δικτατορία- ήταν μειοψηφία, γιατί κυριαρχούσαν οι δεξιές, οι συντηρητικές πολιτικές δυνάμεις.
Αποδείχτηκε στις δύσκολες αναμετρήσεις του Μαΐου και του Ιουνίου ότι η συντηρητική Λακωνία ξέρει να κρατά, ξέρει να αγωνίζεται, ξέρει τι θα πει πολιτική, ξέρει να αναζητά την πρόοδο, γιατί εδώ οι προοδευτικοί Λάκωνες έχουν δώσει μάχες για να πείσουν συντηρητικούς συμπολίτες τους για τη σημασία του να πιστεύει κανείς στις μεγάλες αξίες της δημοκρατίας, του σοσιαλισμού, του κράτος δικαίου, της μεταρρύθμισης, της προόδου.
Και ένιωθα πως είναι υποχρέωση μου μια από τις πρώτες επισκέψεις μου τώρα που ανοίγει ο προσυνεδριακός διάλογος στο ΠΑΣΟΚ, να είμαι εδώ, στη Σπάρτη, για να συζητήσουμε μαζί γύρω από τα μεγάλα προβλήματα της χώρας, από τα εθνικά προτάγματα. Γιατί η χώρα τώρα κάνει τη στροφή. Έχει την ευκαιρία να διαμορφώσει μια νέα αφετηρία, όπως λέει το σύνθημα μας. Μια νέα αφετηρία για την πατρίδα, άρα και μια νέα αφετηρία για την παράταξη.
Γιατί, όπως συνηθίζουμε να λέμε στο ΠΑΣΟΚ, ναι, η παράταξη τραυματίστηκε, λαβώθηκε, μειώθηκε η δύναμη της. Έπεσε η παράταξη εκλογικά. Χαμήλωσε μαζί με τη χώρα. Γιατί χάθηκαν εισοδήματα, μισθοί και συντάξεις, μειώθηκαν περιουσίες, αυξήθηκε η ανεργία, χαμήλωσε ο πήχης των προοπτικών. Όμως η χώρα άρχισε να ξανανεβαίνει. Φτάνουμε στον κάμπο, κάνουμε επιστροφή. Και μαζί με τη χώρα, μαζί με την οικονομία, μαζί με την κοινωνία, θα ανέβει πάλι και η δημοικρατική παράταξη, που ιστορικά θα χτίζεται με ό,τι μεγάλο, με ό,τι ριζοσπαστικό, με ό,τι καινοτόμο έχει γίνει στον τόπο αυτό από τη δημιουργία του νέου ελληνικού κράτους μέχρι σήμερα.
Φίλες και φίλοι, έχουμε, και προσωπικά έχω, πλήρη συνείδηση του τι συμβαίνει. Ξέρουμε τι τραβά κάθε οικογένεια.
- Η σκέψη μας είναι πάντα στραμμένη στον άνεργο, που είναι το μεγάλο θύμα της κρίσης. Ιδίως το νέο άνεργο που έχει σπουδάσει, που έχει ελπίσει και που βλέπει να χάνει τις προοπτικές του. Και μαζί με το νέο άνεργο, η σκέψη μας πηγαίνει στους γονείς του, στους παππούδες του, σε όλη του την οικογένεια.
- Η σκέψη μας πηγαίνει στους μεσήλικες που αγωνιούν να κρατήσουν τη θέση εργασίας, που είναι οι ίδιοι άνεργοι και ψάχνουν να βρουν τα ένσημα για να αποκτήσουν μια σύνταξη.
- Η σκέψη μας πηγαίνει στον Έλληνα αγρότη, που είναι πάντα το στήριγμα της εθνικής οικονομίας. Σε μια νέα αγροτική πολιτική θα βρούμε ξανά, όπως έγινε μετά από όλες τις κρίσεις, το δρόμο για το νέο μοντέλο ανάπτυξης, για την ανταγωνιστικότητα. Γιατί για να έχεις ανταγωνιστικότητα και παραγωγικότητα, πρέπει να έχεις πρώτα από όλα παραγωγή. Και η παραγωγή ξεκινάει από τη γη μας, από τον πλούτο της.
- Η σκέψη μας πηγαίνει στον επιχειρηματία που αγωνίζεται να κρατήσει όρθια την επιχείρηση του. Στον εργαζόμενο, που μαζί με τον εργοδότη του αγωνιούν για την επόμενη μέρα. Γιατί έχουν πέσει οι τζίροι, γιατί δεν υπάρχει κίνηση στην αγορά, γιατί έχει μειωθεί το διαθέσιμο εισόδημα.
- Και τι να πούμε για τον συνταξιούχο, που έχει υποστεί περικοπές και άλλες περικοπές και δεν έχει τρόπο να αμυνθεί και να αγωνιστεί.
Αλλά θέλω να σας διαβεβαιώσω πως αν υπήρχε άλλη λύση, πως αν μπορούσαμε να αντιμετωπίσουμε την κρίση, να προστατέψουμε τη χώρα, εάν μπορούσαμε να ακολουθήσουμε άλλο δρόμο, εύκολο, χωρίς θυσίες, ανώδυνο, θα το είχαμε φυσικά κάνει.
Γιατί ποιος είναι ανόητος να μη θέλει να τον συμπαθούν, να τον εκτιμούν, να τον ψηφίζουν, να τον χειροκροτούν; Ποιος είναι αυτός που κάνει την επιλογή να δυσαρεστήσει την κοινωνική του βάση, να χάσει ένα μεγάλο μέρος της εκλογικής του δύναμης, να δει το κόμμα του να μικραίνει χωρίς να έχει κάποιο σπουδαίο λόγο; Εμείς είχαμε σπουδαίο εθνικό λόγο. Βρεθήκαμε αντιμέτωποι με τραγικό δίλημμα. Γιατί έτσι τα έφερε η μοίρα το ΠΑΣΟΚ να είναι εκείνο στα χέρια του οποίου έσκασε η μεγάλη βόμβα της δημοσιονομικής κρίσης, η βόμβα του μοντέλου ανάπτυξης, που αποδείχτηκε ότι δεν πατούσε γερά, ότι είχε μέσα πολλά κενά, ότι είχε σε πολλά σημεία ξύλινα υποστυλώματα.
Σε άλλες χώρες ο πολιτικός τροχός κύλησε έτσι, ώστε συντηρητικά κόμματα να αναλάβουν την ευθύνη. Στην Ισπανία, στη Πορτογαλία, στην Ιταλία. Σε άλλες χώρες κομμουνιστικά κόμματα ανέλαβαν την ευθύνη. Στην αδελφική μας Κύπρο, το ΑΚΕΛ είχε αυτή τη μοίρα. Μόνο στην Ιρλανδία όλες οι πολιτικές δυνάμεις συμφώνησαν, στρατεύτηκαν και έμειναν σταθερές στην εφαρμογή ενός προγράμματος εξόδου από την κρίση.
Και όμως ξέρω πολύ καλά ότι ακόμη και τώρα, επειδή υπάρχει ένα μέτωπο δημαγωγίας, απλούστευσης, συνωμοσιολογίας, είναι πολλοί οι συμπολίτες μας που είναι δύσπιστοι και που κατά βάθος θεωρούν ότι υπήρχαν άλλες δυνατότητες, ότι μπορούσαμε να βγούμε από την κρίση. Να τη βγάλουμε καθαρή χωρίς κόστος, χωρίς θυσίες, χωρίς περικοπές. Χωρίς να αλλάξουμε τίποτα, καμιά συνήθεια, καμία πρακτική, κανένα θεσμό. Χωρίς καμία μεταρρύθμιση. Μακάρι να μπορούσε να συμβεί αυτό, αλλά δεν ήταν εφικτό.
Γιατί στην πραγματικότητα στα τέλη του 2009 και στις αρχές του 2010 το μόνο ερώτημα ήταν αν η Ελλάδα θα μπει συντεταγμένα σε ένα πρόγραμμα προσαρμογής και εξόδου από την κρίση με τη βοήθεια των Ευρωπαίων εταίρων της ή αν θα ακολουθήσει την τραγική μοίρα της ασύντακτης χρεοκοπίας.
Και τότε δεν θα μιλούσαμε για μειώσεις συντάξεων και μισθών, για νέους φόρους. Θα μιλούσαμε για την απόλυτη κατάρρευση του ασφαλιστικού συστήματος, για αδυναμία καταβολής συντάξεων. Θα μιλούσαμε για την πλήρη κατάρρευση του τραπεζικού συστήματος, την εξαέρωση των καταθέσεων και άρα της δυνατότητας να χρηματοδοτείται η ελληνική οικονομία.
Θα μιλούσαμε όχι για παραμονή στην Ευρώπη και στο ευρώ, αλλά για μια νέα κίβδηλη δραχμή, που δεν έχει καμία σχέση με τη δραχμή πριν το ευρώ, αλλά θα ήταν δραματικά υποτιμημένη, με τεράστιες συνέπειες για κάθε οικογένεια που έχει διαμορφώσει με κόπους και με βάσανα μια περιουσία κινητή ή ακίνητη και έχει επενδύσει σ’ αυτήν.
Ξέρετε πως σύμφωνα με επίσημους υπολογισμούς πριν από την κρίση είχαμε ένα δημόσιο χρέος που πλησίαζε το 140% του ΑΕΠ αλλά οι Έλληνες είχαν περιουσίες ακίνητες που η αξία τους ξεπερνούσε το 400% του ΑΕΠ. Όλοι. Φτωχοί, μεσαίοι, πλούσιοι. Και έπρεπε να κάνουμε επιλογές δύσκολες, δυσάρεστες, με κόστος πολιτικό. Δυσαρεστήσαμε λοιπόν την κοινωνική μας βάση. Τη χάσαμε σε πολύ μεγάλο βαθμό. Αλλά αυτοί που μας εγκατέλειψαν ξέρουμε ότι είναι πάντα κοντά μας ψυχικά, συναισθηματικά. Έχουν σ’ εμάς στραμμένο το βλέμμα τους. Νιώθουν ότι ανήκουν στη μεγάλη δημοκρατική προοδευτική παράταξη.
Εκλογικά χρησιμοποίησαν οχήματα προκειμένου να εκφράσουν τη δυσαρέσκεια τους ή και την ελπίδα τους πως μπορεί να μην επιβληθούν αναγκαίες θυσίες και περικοπές. Να μη μειωθούν κεκτημένα. Αλλά τώρα έχουν όλοι καταλάβει πως δεν υπήρχε ποτέ και δεν υπάρχει και τώρα εναλλακτική πολιτική, άλλο σχέδιο, άλλη στρατηγική.
Δεν είναι τυχαίο ότι όλες οι χώρες της Ευρωζώνης ακολουθούν λίγο πολύ αυτή τη γραμμή. Χώρες μεγάλες, ισχυρές, πανίσχυρες οικονομικά. Η Γαλλία, η Ιταλία, η Ισπανία, χώρες που ανήκουν στις 8 μεγαλύτερες οικονομικές δυνάμεις ή στις 20 μεγαλύτερες οικονομικές δυνάμεις του κόσμου.
Περάσαμε λοιπόν μια περιπέτεια και την περνάμε ακόμη και την πληρώσαμε ακριβά. Μια περιπέτεια που μας επιβάλει να ξαναγνωριστούμε μεταξύ μας, να συστηθούμε. Κι αυτό πρέπει να κάνουμε τώρα με αφορμή το συντακτικό συνέδριο της παράταξης το Φεβρουάριο.
Τώρα όμως έχουν αλλάξει δεδομένα. Τώρα το μεγάλο ερώτημα είναι εάν θα ξαναβρεθούμε στην ανάγκη να πάρουμε δύσκολα μέτρα. Αυτό είναι το πρώτο ερώτημα στο στόμα κάθε Έλληνα πολίτη. Και θέλω κοιτώντας σας στα μάτια να σας πω πως έχουμε πλήρη συνείδηση πως η κοινωνία δεν αντέχει άλλα δύσκολα και σκληρά μέτρα. Το πολιτικό σύστημα δεν αντέχει άλλα δύσκολα και σκληρά μέτρα.
Τώρα πρέπει να στρέψουμε την προσοχή μας στην εφαρμογή αυτών που έχουμε αποφασίσει και κυρίως στην ανασυγκρότηση της κοινωνίας, της οικονομίας και της Πολιτείας για να γίνει επιτέλους η Ελλάδα ένα κανονικό κράτος που σέβεται τον πολίτη, που είναι φιλικό στις επενδύσεις και την ανάπτυξη, που σέβεται τον εργαζόμενο και τον άνεργο, που σέβεται τον αγρότη και τον επιχειρηματία, που σέβεται το νέο που σπουδάζει, που σέβεται όλους τους πολίτες.
Δεν είναι εύκολος ο στόχος αυτός. Χρειάζεται συναίνεση, μια μεγάλη μεταρρυθμιστική πανστρατιά με τη συμμετοχή όλων των δημιουργικών προοδευτικών δυνάμεων της κοινωνίας. Αυτά είπε το ΠΑΣΟΚ και προεκλογικά. Μιλήσαμε με ειλικρίνεια και με ευθύτητα. Δεν είπαμε πως τα πράγματα θα είναι εύκολα μετά τον Ιούνιο. Είπαμε πως θα χρειαστεί συνεργασία όλων των υπεύθυνων φιλοευρωπαϊκών δυνάμεων, πως θα ληφθούν μέτρα αλλά πρέπει να προσέξουμε τα μέτρα αυτά να μην είναι οριζόντια και άδικα αλλά να είναι όσο γίνεται πιο δίκαια κατανεμημένα.
Και αν είχαν γίνει δεκτές και όλες μας οι προτάσεις για την εθνική ομάδα διαπραγμάτευσης, για την εθνική στρατηγική, για την πρόταξη των μεγάλων πολιτικών της βημάτων, που ήταν η επιμήκυνση της περιόδου δημοσιονομικής προσαρμογής και η βιωσιμότητα του χρέους, θα είχαμε ολοκληρώσει αυτόν τον κύκλο πιο γρήγορα. Αλλά τέλος καλό, όλα καλά. Αλλάζει διεθνώς η ατμόσφαιρα για την Ελλάδα.
Ήμουν το Σαββατοκύριακο στη Ρώμη με σοσιαλιστές ηγέτες από την Ευρώπη και άλλες ηπείρους. Και έβλεπες στις συζητήσεις το ενδιαφέρον, την αγωνία αλλά και την άλλη πια αντίληψη για την Ελλάδα. Έβλεπες να τιμούν τις θυσίες του ελληνικού λαού.
Για να φτάσουμε όμως στο σημείο αυτό, έπρεπε η εθνική στρατηγική που χαράχτηκε από το ΠΑΣΟΚ να υιοθετηθεί και από άλλες δυνάμεις, όπως είναι η Νέα Δημοκρατία και η Δημοκρατική Αριστερά. Έπρεπε να σπάσει το ετερόκλητο, ανεύθυνο, αντιμνημονιακό μέτωπο του 2010–2011. Που έσπασε με μια πρώτη ρωγμή όταν σχηματίστηκε η κυβέρνηση Παπαδήμου το Νοέμβριο του 2011. Αλλά υπέστη και δεύτερη ρωγμή όταν σχηματίστηκε η κυβέρνηση της τρικομματικής συνεργασίας τον Ιούνιο του 2012.
Τώρα λοιπόν πρέπει να οργανώσουμε τη νέα αφετηρία. Και η νέα αφετηρία βασίζεται σε 3 μεγάλους άξονες:
- Ο πρώτος άξονας είναι η κοινωνική συνοχή. Ίσως δεν το ζούμε εδώ στη Λακωνία, στη Σπάρτη, στην ελληνική περιφέρεια με την ένταση που το ζούμε στην Αθήνα, στη Θεσσαλονίκη, αλλά ξέρουμε πάρα πολύ καλά ότι υπάρχει πρόβλημα ακραίας και απόλυτης φτώχειας, πρόβλημα σίτισης και στέγασης, πρόβλημα κοινωνικής αλληλεγγύης και συνοχής.
Είναι υποχρέωση της Πολιτείας, της Τοπικής Αυτοδιοίκησης και συμπληρωματικά της Εκκλησίας και άλλων μη κυβερνητικών οργανώσεων, να δώσουμε πλήρη, αξιοπρεπή απάντηση στο πρόβλημα της κοινωνικής συνοχής. Να μην αφήσουμε κανέναν Έλληνα να είναι μοναχικό και αβοήθητο θύμα της κρίσης. Γιατί αυτό είναι ηθική και όχι πολιτική υποχρέωση.
Και γιατί ξέρουμε ότι στα θολά νερά της φτώχειας, της ανάγκης, ψαρεύουν δυνάμεις ακραίες, ναζιστικές, που προσβάλουν τις πολιτιστικές αξίες των Ελλήνων και όχι μόνο τις αξίες της δημοκρατίας και του κράτους δικαίου. Και είναι ανεπίτρεπτο να αφήνουμε συμπολίτες μας να αποπλανώνται πολιτικά, γιατί έχουν ανάγκη από ένα πιάτο φαγητό. Αυτό το ΠΑΣΟΚ το έχει πρώτη του προτεραιότητα. Η προστασία των ευπαθών κοινωνικών ομάδων είναι για εμάς η πρώτη υποχρέωση της Πολιτείας.
Όλα όσα έχουμε πει για τους ανάπηρους, όλα όσα έχουμε πει για τους δικαιούχους του ΕΚΑΣ, για τους αγρότες που παίρνουν τη σύνταξη τους από τον ΟΓΑ, τα έχουμε εντάξει σε πρόταση νόμου που έχουμε καταθέσει στη Βουλή και που θα αγωνιστούμε να υιοθετηθεί από την κοινοβουλευτική πλειοψηφία των τριών κομμάτων, με αφορμή και το φορολογικό νομοσχέδιο, αλλά και άλλα νομοσχέδια που έρχονται τις επόμενες εβδομάδες με αφορμή την κύρωση πράξεων νομοθετικού περιεχομένου που έχουν εκδοθεί.
- Ο δεύτερος άξονας είναι η ανάπτυξη. Θα μου πείτε εύκολη και μεγάλη λέξη που την ακούμε ενώ ζούμε για 6 χρόνια σε ύφεση. Ύφεση που είχε να ζήσει η Ελλάδα από την εποχή της Κατοχής και του εμφυλίου πολέμου. Ζούμε την ανεργία που έχει φτάσει σε συγκλονιστικά επίπεδα.
Δεν είναι πράγματι καθόλου εύκολο να κάνεις την ανάπτυξη πραγματικότητα. Θέλει δουλειά, σχέδιο, ευρηματικότητα, θέλει ένα κράτος που λειτουργεί ρολόι, αποφασιστικότητα. Αλλά δεν αρκεί η πολιτική βούληση, δεν αρκεί να έχεις μια Δημόσια Διοίκηση που βοηθάει τις επενδύσεις, δεν αρκεί να έχεις στήριξη από το εξωτερικό.
Χρειάζεται να έχεις και μια Τοπική Αυτοδιοίκηση που βοηθάει, που παίρνει τοπικές πρωτοβουλίες ανάπτυξης, που προσφέρει δυνατότητες για επενδύσεις, τοπικές κοινωνίες που θέλουν την πρόοδο, θέλουν θέσεις εργασίας στη δική τους περιοχή. Θέλει μια δικαιοσύνη που λειτουργεί και επιλύει γρήγορα τις διαφορές και δημιουργεί αίσθημα ασφάλειας σ’ αυτούς που πρόκειται να επενδύσουν. Γιατί μόνο έτσι κινητοποιείς όλες τις δυνάμεις της χώρας, της εθνικής οικονομίας.
Όλα όσα έχουμε κάνει σε σχέση με το δημόσιο χρέος, όλα όσα ακούτε και σας φαίνονται περίεργα, αόριστα -το PSI, η ανακεφαλαιοποίηση των Τραπεζών, το κούρεμα του χρέους- όλα αυτά στην πραγματικότητα είναι ο πρόλογος, η προπαίδεια για να μπορέσουμε να βοηθήσουμε την ανάπτυξη, τις επενδύσεις, τη δημιουργία θέσεων εργασίας.
Τώρα πέφτουν χρήματα στην αγορά. Τώρα αλλάζει η κατάσταση. Ναι. Παρότι το πρώτο εξάμηνο του 2013 είναι δύσκολο για όλους τους Έλληνες, γιατί πέφτουν οι περικοπές σε μισθούς και συντάξεις και οι νέες φορολογικές επιβαρύνσεις, είναι ταυτόχρονα και ένα εξάμηνο ελπιδοφόρο, γιατί έρχονται πλέον τα λεφτά της δόσης, αλλάζουν τα επίπεδα ρευστότητας, ξοφλάει το κράτος ξεχασμένες ληξιπρόθεσμες υποχρεώσεις του πολλών δισεκατομμυρίων, ξεκινούν ξανά μεγάλα δημόσια έργα, μπορούν να ξεμπλοκαριστούν τα προγράμματα του ΕΣΠΑ, μπορούμε να τραβήξουμε στην Ελλάδα ξένες επενδύσεις, να κάνουμε τις επιχειρήσεις να νιώσουν πιο ασφαλείς.
Γιατί δεν αρκεί να έχεις κάποια μεγάλα προγράμματα, πρέπει όλοι οι μικροί και οι μεσαίοι να κινηθούν με έναν οριζόντιο τρόπο, για να σταματήσει η αιμορραγία στην απασχόληση, να αρχίσουμε να δημιουργούμε πιο πολλές θέσεις εργασίας από αυτές που χάσαμε, να χτυπήσουμε την ανεργία, να δώσουμε ξανά προοπτική και ελπίδα.
Εάν δεν έχεις σταθερά δημοσιονομικά, εάν δεν έχεις σταθερό τραπεζικό σύστημα, εάν δεν λύσεις αυτά τα μεγάλα θέματα, δεν υπάρχει ανάπτυξη. Όσοι τα προηγούμενα χρόνια πιπίλιζαν την καραμέλα πως δεν μπορείς να αντιμετωπίσεις την κρίση με περικοπές και με δημοσιονομικά μέτρα αλλά μέσα από την ανάπτυξη και μιλούσαν με ευκολία για ισοδύναμα μέτρα, όχι απλά και μόνο κατάλαβαν ότι έκαναν λάθος, αλλά είναι και αυτοί που επιμένουν στην ανάγκη να εφαρμοστεί η πολιτική που είχαμε ξεκινήσει. Γιατί πράγματι η πρώτη προϋπόθεση για την εθνική ανάκαμψη είναι η δημοσιονομική σταθερότητα, η χρηματοοικονομική σταθερότητα, γιατί αλλιώς δεν μπορείς να σταθείς ως πραγματική οικονομία.
Δεν το έχουν ζήσει οι αγρότες με το πρόβλημα της Αγροτικής; Δεν το έχουν ζήσει όλοι οι εργαζόμενοι που βλέπουν τις επενδύσεις τους να θέλουν να βρουν λεφτά από το τραπεζικό σύστημα και αυτή η δυνατότητα να μην υπάρχει;
Άρα, όλα αυτά που έχουν γίνει με χίλιους κόπους και χίλια βάσανα, χάρη στις θυσίες του ελληνικού λαού, είναι η πρώτη προϋπόθεση για την ανάσχεση της ύφεσης και για την ανάπτυξη. Γυρίζει ο τροχός. Και ευτυχώς έχουμε μια οικονομία ευέλικτη, που εύκολα σταμάτησε, εύκολα πήγε προς τα πίσω, αλλά με την ίδια ευκολία ξαναπαίρνει μπρος, αποκτά ταχύτητα, στρίβει προς ένα άλλο παραγωγικό μοντέλο, για να μπορέσουμε να κάνουμε την Ελλάδα πραγματικά αυτοδύναμη, ουσιαστικά ισότιμη μέσα στην Ευρωζώνη, μέσα στην Ευρωπαϊκή Ένωση.
- Και ο τρίτος άξονας είναι οι μεγάλες διαρθρωτικές αλλαγές, γιατί χωρίς ένα καλό σχολείο, ένα καλό πανεπιστήμιο, ένα ανθρώπινο εθνικό σύστημα υγείας, μια δημόσια διοίκηση που λειτουργεί φιλικά προς τον πολίτη, μια δικαιοσύνη που αποδίδει δίκαιο, γρήγορα και σωστά, δεν μπορείς φυσικά να σχεδιάζεις την Ελλάδα του μέλλοντος, την Ελλάδα η οποία είναι πραγματικά ευρωπαϊκή.
Θα μου πείτε, είναι εύκολα πράγματα όλα αυτά; Μπορούν να γίνουν από τη μια μέρα στην άλλη; Όχι. Είναι δύσκολα πράγματα. Χρειάζεται πίστη, χρειάζεται κινητοποίηση όλων των εθνικών δυνάμεων. Και είναι υποχρέωσή μας, υποχρέωση της δημοκρατικής προοδευτικής παράταξης να λειτουργεί ως εγγυητής της πολιτικής της κυβερνητικής σταθερότητας και της εθνικής στρατηγικής. Δεν υπάρχει ούτε πολιτική σταθερότητα ούτε εθνική στρατηγική χωρίς το ΠΑΣΟΚ.
Γι’ αυτό το ΠΑΣΟΚ υφίσταται τις επιθέσεις. Γι’ αυτό το ΠΑΣΟΚ είναι πάντα ο πρώτος στόχος όλων εκείνων που ήθελαν να δουν την Ελλάδα να κατρακυλά στον γκρεμό, να βρίσκεται εκτός Ευρώπης και εκτός ευρώ, γιατί το οριζόντιο κόμμα της δραχμής και υπήρχε και υπάρχει και συγκροτείται από αυτούς που περιμένουν να δουν τη χώρα να καταστρέφεται, για να την αγοράσουν φθηνά, με τα ευρώ που διαθέτουν στο εξωτερικό.
Τώρα κατάλαβαν για πρώτη φορά ότι έχασαν το στοίχημα. Τώρα που αντιλήφθηκαν ότι υπάρχει ένα ολοκληρωμένο πρόγραμμα που εφαρμόζεται και που αποδίδει καρπούς. Και εμείς που σηκώσαμε αυτό το βάρος και το σηκώσαμε δυσανάλογα στους ώμους μας είμαστε οι πρώτοι που έχουμε ενδιαφέρον να δούμε να πετυχαίνει, να ολοκληρώνεται, να αποδίδει καρπούς όλη αυτή η προσπάθεια.
Βέβαια, υπάρχει μια καθημερινότητα. Υπάρχει το μεγάλο πρόβλημα των λειτουργιών του κράτους. Το πρόβλημα της ανασφάλειας. Το πρόβλημα των υπηρεσιών υγείας. Το πρόβλημα της δικαιοσύνης, όπου έχουμε μια μεγάλη αναστάτωση. Κινητοποιήσεις στα πανεπιστήμια, ακραία φαινόμενα.
Η κοινωνία είναι πράγματι σε αναβρασμό. Πρέπει να την πείσουμε, μιλώντας με επιχειρήματα πολιτικά και κοινωνικά, ότι υπάρχει ένα ολοκληρωμένο εθνικό σχέδιο, με αρχή, μέση και τέλος. Γι’ αυτό έχει πολύ μεγάλη σημασία η συζήτηση που ανοίγουμε τώρα, καθοδόν προς το Συνέδριο του ΠΑΣΟΚ.
Γιατί το Συνέδριο του ΠΑΣΟΚ δεν είναι ένα συνέδριο μόνο για την παράταξη. Δεν είναι ένα συνέδριο μόνο για το κόμμα και τα μέλη του και τα στελέχη του. Είναι ένα συνέδριο που συνιστά εθνικό γεγονός. Γιατί βεβαίως η ιδεολογική μας φυσιογνωμία έχει πολύ μεγάλη σημασία και πρέπει να αποσαφηνιστεί. Βεβαίως έχει σημασία να μετατρέψουμε οργανωτικά το ΠΑΣΟΚ σε ένα σύγχρονο θεσμικό κόμμα ευρωπαϊκό, συλλογικό, δημοκρατικό, αποκεντρωμένο.
Αλλά ακόμη μεγαλύτερη σημασία έχει να διατυπώσουμε το εθνικό σχέδιο ανασυγκρότησης. Τι πρέπει να γίνει, με συγκεκριμένο και πρακτικό τρόπο. Πώς πρέπει να λειτουργεί το κράτος. Πώς πρέπει να λειτουργεί η δημόσια διοίκηση και η τοπική αυτοδιοίκηση, η δικαιοσύνη. Πώς πρέπει να αναθεωρηθεί το Σύνταγμά μας. Ποια πρόκειται να είναι η νέα μορφή του πολιτικού συστήματος. Ο νέος ρόλος των κομμάτων, της Βουλής, το σύστημα διακυβέρνησης. Τι υποχρεώσεις πρέπει να αναλάβει η τοπική αυτοδιοίκηση. Αλλά κυρίως πού θα βρούμε τις θέσεις εργασίας, πού θα βρούμε τις ευκαιρίες της ανάπτυξης.
Άρα πρέπει να πούμε -και θα πούμε, γιατί είμαστε έτοιμοι για αυτό- με κάθε λεπτομέρεια πώς φανταζόμαστε την πρωτογενή παραγωγή, τον αγροτικό μας τομέα, τον τουρισμό, τη ναυτιλία, την ενέργεια, την εκπαίδευση, την έρευνα. Πώς φανταζόμαστε τις νέες μεγάλες δημόσιες επενδύσεις. Πράγματα συγκεκριμένα και εφικτά, που θα βγουν μέσα από τη συλλογική μας σκέψη και δραστηριότητα. Γιατί το εθνικό σχέδιο ανασυγκρότησης που θα αποφασίσει και θα εγκρίνει το Συνέδριο του ΠΑΣΟΚ θα παίξει καθοριστικό ρόλο για το μέλλον της χώρας.
Το ΠΑΣΟΚ που θα ακολουθήσει την ανοδική πορεία της χώρας, αφού ακολούθησε την καθοδική και υπέστη όσα υπέστη, θα είναι σε μακροπρόθεσμη βάση ο εγγυητής της σταθερότητας και της προοπτικής του έθνους. Δεν είναι μόνο η παρούσα Βουλή που πρέπει να ολοκληρώσει τη θητεία της. Είναι και το ερώτημα ποια κυβέρνηση θα προκύψει από τις επόμενες εκλογές. Ποιος είναι αυτός που μπορεί να προτείνει στους Έλληνες μια κυβερνητική λύση που δεν εμπνέεται από τις δικές μας αντιλήψεις, που δεν επηρεάζεται από τις δικές μας αρχές. Σκεφτείτε αν μπορεί να υπάρξει λύση αξιόπιστη και ασφαλής για τον τόπο, χωρίς το ΠΑΣΟΚ να είναι στο επίκεντρο αυτής της προσπάθειας.
Το ΠΑΣΟΚ, παρά τη μείωση της δύναμής του, παρά το κόστος που κατέβαλε, εξακολουθεί να κουβαλάει στους ώμους του την ευθύνη για την πορεία του τόπου. Και μας ζητάνε τις ευθύνες μας. Θα εξακολουθούν να ζητούν από το ΠΑΣΟΚ πρωτίστως απαντήσεις και εξηγήσεις, τα ρέστα για ό,τι συνέβη.
Ξέρετε λοιπόν πάρα πολύ καλά ότι η επιτυχία αυτού του σχεδίου θα έχει πολλούς πατέρες και μητέρες και πολλούς διεκδικητές και πολλοί θα θέλουν να κεφαλαιοποιήσουν το θετικό αποτέλεσμα. Η αποτυχία όμως θα χρεωθεί σε εμάς που διαμορφώσαμε το στρατηγικό πλαίσιο. Άρα εμείς πρέπει να πρωτοπορήσουμε. Εμείς πρέπει να δώσουμε τον τόνο και να χαράξουμε τη στρατηγική για την επόμενη ημέρα.
Πού θα ξαναβρούμε όμως την κοινωνική μας βάση; Πώς θα την πείσουμε; Θα την πείσουμε με παλιές υποσχέσεις; Θα την πείσουμε μέσα από παροχές; Θα την πείσουμε μέσα από παλιές πρακτικές; Μία ελπίδα υπάρχει να αυξήσουμε τις συντάξεις και τους μισθούς που μειώσαμε. Μία ελπίδα υπάρχει να ανοίξουμε ξανά τη συζήτηση για το κοινωνικό κράτος και να είμαστε βέβαιοι ότι θα έχουμε τους πόρους να χρηματοδοτήσουμε ένα ισχυρό εθνικό σύστημα υγείας, ένα ισχυρό εθνικό σύστημα πρόνοιας. Μόνο ένας τρόπος υπάρχει να διαφυλάξουμε μακροπρόθεσμα την αντοχή του κοινωνικοασφαλιστικού συστήματος και να εγγυηθούμε, κοιτώντας στα μάτια τον Έλληνα και την Ελληνίδα, την καταβολή των συντάξεων και των εφάπαξ. Να χτίσουμε ξανά τη χώρα αυτή σε στέρεες βάσεις. Και τώρα αυτό κάνουμε.
Τώρα που γυρίζει ο τροχός, τώρα που θα φύγουμε από την ύφεση και θα πάμε ξανά σε θετικούς ρυθμούς ανάπτυξης, τώρα που αρχίζουν να επιστρέφουν οι καταθέσεις στις ελληνικές τράπεζες, τώρα που μπορούν να ξαναχορηγηθούν δάνεια στις επιχειρήσεις, τώρα που θα αρχίσουν ξανά οι επενδύσεις, τώρα που θα αρχίσουμε να φεύγουμε από την τραγική αυτή εμπειρία της ανεργίας και να βλέπουμε ξανά να δημιουργούνται θέσεις εργασίας, τώρα γεννιέται πραγματικά η ελπίδα για την αποκατάσταση των αδικιών που έγιναν, για την αποκατάσταση των ελπίδων που χάθηκαν. Γιατί πράγματι διαψεύστηκαν ελπίδες και χάλασαν σχέδια ζωής.
Όποιος ισχυρίζεται ακόμη και τώρα ότι μπορεί να γίνει ένα θαύμα ή να έρθει ο από μηχανής θεός να δώσει τη λύση, παίζει απλά και μόνο με τον πόνο της ελληνικής κοινωνίας. Γιατί η Ελλάδα έχει τις δυνάμεις να ανασυγκροτηθεί και να γίνει αυτοδύναμη. Ναι, η Ελλάδα της κρίσης, η Ελλάδα που έχασε το 25% του ΑΕΠ της λόγω της ύφεσης, εξακολουθεί να είναι μια ισχυρή χώρα παγκοσμίως. Να είναι μέσα στις 30-35 μεγαλύτερες οικονομίες του κόσμου. Γιατί έχουμε ασύγκριτα πλεονεκτήματα. Τη γη μας και τους ανθρώπους μας. Και σε αυτούς θα στηριχθούμε.
Γιατί η γη σημαίνει άπειρα πράγματα. Δεν σημαίνει μόνο καλλιέργειες στο χωράφι. Δεν σημαίνει μόνο αγροτική παραγωγή και βιομηχανία τροφίμων. Σημαίνει ιστορία, πολιτισμός, τοπίο, μνημεία. Σημαίνει οικιστική ανάπτυξη. Σημαίνει τουρισμός. Σημαίνει θάλασσα, νησιά, ελληνική ναυτιλία που απλώνεται σε όλο τον κόσμο και είναι πρώτη. Σημαίνει ενέργεια, ανανεώσιμες πηγές ενέργειας. Και όταν μιλάμε για ανθρώπους, μιλάμε για τα χέρια των αγροτών, για το μυαλό των επιστημόνων, για την ευστροφία των επιχειρηματιών. Μιλάμε δηλαδή για έναν πλούτο τεράστιο, στον οποίο θα στηριχθούμε.
Αλλά πρέπει να ξαναμιλήσουμε για παλιές αξίες που τις υποτιμήσαμε. Πρέπει να μιλήσουμε ξανά για την αξία της εργασίας, της επιμονής, της πειθαρχίας, της οργάνωσης, της συνεργασίας, της αλληλεγγύης. Τις μεγάλες ιδέες της Γαλλικής Επανάστασης που έθρεψαν την ευρωπαϊκή προοδευτική παράταξη, τους ευρωπαίους σοσιαλιστές και δημοκράτες. Δεν πρέπει να ξεχνάμε ότι ήταν ελευθερία, ισότητα και αδελφοσύνη. Έννοιες που έχουμε χάσει μέσα στην τρέλα της μεταπολίτευσης, την αμεριμνησία πολλών δεκαετιών, που δεν μας επέτρεψε να θέσουμε στέρεες βάσεις για την ανάπτυξη της πατρίδας μας. Και έχουμε βεβαίως πολύ μεγάλες ευθύνες όλες οι πολιτικές δυνάμεις και ιδίως οι πολιτικές δυνάμεις που κυβέρνησαν, που κυβερνήσαμε τον τόπο αυτόν τα τελευταία 38 χρόνια.
Όμως, ακόμη και έτσι, η περίοδος αυτή της μεταπολίτευσης από το ’74 μέχρι σήμερα είναι η καλύτερη με απόσταση περίοδος στην ιστορία του ελληνικού έθνους. Η πιο δημιουργική, η πιο παραγωγική, η περίοδος με τη μεγαλύτερη ευημερία, με τα καλύτερα αποτελέσματα, με την πιο ομαλή λειτουργία της δημοκρατίας και του κράτους δικαίου. Η περίοδος που μας έβαλε μέσα στην Ευρώπη.
Η Ευρώπη βεβαίως έχει τους δικούς της κανόνες και τους δικούς της συσχετισμούς. Δεν είναι εύκολο γήπεδο η Ευρώπη. Γιατί υπάρχουν χώρες που έχουν υποστεί περικοπές και θυσίες στη δεκαετία του ’80, στη δεκαετία του ’90, στις αρχές του 2000. Σταθεροποιήθηκαν και τώρα βεβαίως είναι επιθετικές και απαιτητικές απέναντι σε χώρες όπως η Ελλάδα, που θεωρούν ότι δεν έλαβαν μέτρα έγκαιρα και προληπτικά και άρα πρέπει να λάβουν μέτρα τώρα μέσα στις χειρότερες δυνατές συνθήκες, ενώ υπάρχει ύφεση και ανεργία.
Αλλά δεν υπάρχει καλύτερο γήπεδο από το ευρωπαϊκό. Ούτε η μοναξιά οδηγεί πουθενά, παρά μόνον στην εμπειρία της Αλβανίας του υπαρκτού σοσιαλισμού. Ούτε κάποια άλλη ομάδα κρατών υπάρχει στην οποία να μπορείς να επενδύσεις τις ελπίδες σου για το μέλλον.
Τώρα λοιπόν ήρθε η ώρα της στροφής. Ήρθε η ώρα της εθνικής ανάκαμψης. Πρέπει να αξιοποιήσουμε στο έπακρο τη νέα αφετηρία. Τώρα οι θυσίες μας θα πιάσουν τόπο. Και έρχεται το ΠΑΣΟΚ με το Συνέδριό του να τα μετασχηματίσει όλα αυτά σε έναν λόγο για το έθνος και την παράταξη. Όχι γιατί αυτά τα δύο ταυτίζονται, αλλά γιατί κάθε παράταξη, κάθε πολιτικό κόμμα έχει την υποχρέωση να υπηρετεί πρωτίστως το εθνικό συμφέρον. Αλλιώς δεν έχει λόγο ύπαρξης.
Το Συνέδριό μας λοιπόν πρέπει να είναι ένα αυθεντικό συνέδριο. Ένα συνέδριο διαλόγου και λόγου. Όχι ένα συνέδριο μηχανισμών. Ένα πραγματικό συντακτικό συνέδριο, που θα δημιουργήσει ένα κανονικό ευρωπαϊκό σοσιαλιστικό κόμμα. Ένα κόμμα που εκφράζει όλες τις δημιουργικές και προοδευτικές δυνάμεις του τόπου. Και υπάρχουν αυτές οι δυνάμεις. Εσείς είστε αυτές οι δυνάμεις.
Χρειάζεται όμως να αποκτήσουμε ξανά την αυτοπεποίθησή μας. Να απενοχοποιηθούμε. Το ΠΑΣΟΚ άσκησε και ασκεί αυστηρή αυτοκριτική. Κανένα άλλο κόμμα δεν ασκεί τόσο σκληρή αυτοκριτική. Παραδεχτήκαμε ευθύνες και αναλάβαμε ευθύνες μεγαλύτερες από αυτές που μας αναλογούν. Τώρα, ήρθε η ώρα να πούμε τη δική μας πρόταση για το μέλλον, φεύγοντας από μια στείρα και άγονη συζήτηση για το παρελθόν. Και ο λόγος μας για το μέλλον είναι ο λόγος που βασίζεται σε αυτό το νέο εθνικό μοντέλο ανάπτυξης.
Ο καθένας από εσάς, η καθεμιά από εσάς είναι ένας συντελεστής αυτού του σχεδίου. Ο καθένας από εσάς μπορεί να γίνει κήρυκας και αγγελιαφόρος αυτού του νέου σχεδίου. Πρέπει να κινητοποιήσουμε τις δυνάμεις της ελληνικής κοινωνίας. Καθένας σε αυτό που κάνει μπορεί να γίνει καλύτερος, πιο παραγωγικός, πιο αποτελεσματικός. Για την οικογένειά του, για τα παιδιά του, για τα εγγόνια του. Και πολύ περισσότερο οι νέοι άνθρωποι μπορούν να το κάνουν αυτό.
Αυτό θέλουμε να κάνουμε από τώρα έως τον Φεβρουάριο. Να κινητοποιήσουμε τις δυνάμεις μας, να τις ξανασυγκεντρώσουμε. Και φυσικά, να φύγουμε από μια εσωστρεφή συζήτηση που δεν οδηγεί πουθενά, που είναι μια γκρίνια σε σχέση με το παρελθόν. Ενώ εμείς θέλουμε μια νέα αφήγηση σε σχέση με το μέλλον.
Έχουμε λοιπόν άμεσες προτεραιότητες, εθνικές και παραταξιακές. Θέλουμε μια κυβέρνηση με ορίζοντα τετραετίας. Μια κυβέρνηση σταθερή, για να υπάρχει μια χώρα σταθερή, μια οικονομία σταθερή, με προοπτική. Θέλουμε μια παράταξη ανανεωμένη, σύγχρονη, με αυτοπεποίθηση, που πείθει ξανά, γιατί είναι αξιόπιστη και ειλικρινής, έχει συνείδηση και των λαθών της αλλά και των δυνατοτήτων της. Και αυτή η παράταξη είστε εσείς, εσείς τη συγκροτείτε και εσείς πρέπει να εκφραστείτε μέσα από το Συνέδριο.
Χαίρομαι λοιπόν πάρα πολύ, γιατί βρισκόμαστε σήμερα εδώ στη Λακωνία, στη Σπάρτη. Και χαίρομαι πολύ, γιατί βλέπω στα πρόσωπά σας την υπομονή και την επιμονή που απαιτείται για να έχουμε εθνική στρατηγική.
Χρειάζεται στόχος, δουλειά, υπομονή, επιμονή. Η Ελλάδα είναι μια υπερήφανη χώρα, που ταπεινώθηκε τα τελευταία χρόνια. Πρέπει να αποκτήσει ξανά την εθνική της ισχύ. Αλλά τίποτα δεν είναι κρισιμότερο για την εξωτερική μας πολιτική και για την εθνική μας υπόσταση από το να έχουμε καταστεί δημοσιονομικά και οικονομικά ασφαλείς, ανταγωνιστικοί, αυτοδύναμοι.
Τώρα με μεγαλύτερη ευκολία μπορούμε να μιλήσουμε για τον ορυκτό πλούτο, για τους υδρογονάνθρακες, για τις νέες έρευνες, για την ΑΟΖ και την αξιοποίηση των εθνικών κυριαρχικών μας δικαιωμάτων. Πάνω σε αυτά στηρίζουμε την πρότασή μας για το ταμείο αλληλεγγύης των γενεών, μέσα από τους πόρους που θα προκύψουν από την αξιοποίηση των υδρογονανθράκων.
Τώρα μπορούμε να μιλήσουμε ξανά για το τι συμβαίνει στην ευρύτερη περιοχή μας, στον αραβικό κόσμο, στη Μεσόγειο, στη Νοτιοανατολική Ευρώπη. Τώρα μπορούμε να μιλήσουμε ξανά για τα μεγάλα, ανοιχτά εθνικά προβλήματα, για τα οποία δεν μιλάμε ουσιαστικά τα τελευταία χρόνια.
Τώρα πρέπει να ξαναδούμε με άλλους όρους το κυπριακό, με μια Κύπρο που κι αυτή πρέπει να περάσει από τον οδυνηρό δρόμο του προγράμματος προσαρμογής και της ανασυγκρότησης της δικής της οικονομίας.
Και το λέω αυτό γιατί το ΠΑΣΟΚ είναι και θα είναι πάντα ένα μεγάλο πατριωτικό κίνημα. Ένα μεγάλο λαϊκό κίνημα. Ο Ανδρέας Παπανδρέου δημιούργησε το 1974 το ΠΑΣΟΚ ως εκφραστή του εθνικού, του πολιτικού και του κοινωνικού ριζοσπαστισμού. Και μπορεί αυτό τώρα να μας φαίνεται περίεργο και μακρινό, αλλά τίποτα δεν είναι πιο ριζοσπαστικό στις μέρες μας από αυτό που είναι αληθινό, πραγματικό, ασφαλές και έχει προοπτική. Ριζοσπαστικό δεν είναι να λες ψέματα στους άλλους για τον εαυτό σου, να δημαγωγείς, να απλουστεύεις τα πράγματα, να λες ότι έχεις σχέδιο, ενώ δεν έχεις, ή να το ψάχνεις στη Λατινική Αμερική με καθυστέρηση. Ριζοσπαστικό είναι να παίρνεις δύσκολες αποφάσεις και να προσανατολίζεις την πορεία του έθνους.
Είναι λοιπόν το ΠΑΣΟΚ πάντα ένα πατριωτικό, λαϊκό, ριζοσπαστικό κίνημα, αυθεντικό, που μπορεί να δώσει τόνο και προοπτική στην ελληνική κοινωνία, όπως έκανε πάντα η προοδευτική παράταξη που ταυτίστηκε με όλες τις μεγάλες στιγμές του έθνους, με όλα τα μεγάλα επιτεύγματα.
Από εδώ λοιπόν, από τη Σπάρτη, θέλω να καλέσω και εσάς τους Λάκωνες, αλλά και όλους τους Έλληνες και όλες τις Ελληνίδες, σε μια μεγάλη κινητοποίηση, με αφορμή το Συνέδριό μας, που το θέλουμε ως ένα κοινωνικό και εθνικό γεγονός που ενώνει. Η πρόσκληση διαλόγου δεν απευθύνεται μόνο στα δικά μας μέλη, στα δικά μας στελέχη, στους δικούς μας φίλους, στους δικούς μας παλιούς και μελλοντικούς ψηφοφόρους. Απευθύνεται σε όλους τους έλληνες πολίτες, σε όλες τις παρατάξεις. Και ιδίως στα κόμματα και τις κινήσεις που τοποθετούν τον εαυτό τους στον ευρύτερο χώρο της ευρωπαϊκής σοσιαλδημοκρατίας, της κεντροαριστεράς, της προόδου. Με όλους θέλουμε να μιλήσουμε, με ισοτιμία και σεβασμό.
Αλλά βέβαια δεν ανεχόμαστε τις προσβολές. Δεν ανεχόμαστε να αποκλείεται το ΠΑΣΟΚ, να νιώθουν κάποιοι ότι έχουν καταστεί οι νέοι ιδιοκτήτες ενός μεγάλου και ευρύ χώρου ιδεών, που ανήκει στην ανθρωπότητα, που ανήκει σε όλους τους ενεργούς και σκεπτόμενους πολίτες.
Εμείς λοιπόν με γενναιοδωρία, έχοντας την εμπειρία μιας πολύ δύσκολης τριετίας, πιο ώριμοι, αλλά και πιο αποφασισμένοι, απευθύνουμε αυτή την πρόσκληση, ξεκινώντας τον προσυνεδριακό μας διάλογο. Και παίρνω από εδώ, από την παρουσία σας, από το πρόσωπό σας, δύναμη. Γιατί βλέπω και νιώθω ότι η παράταξη είναι ζωντανή, έχει δυνάμεις, πατάει γερά στην ελληνική κοινωνία. Έχει στηρίγματα μέσα από τα οποία θα ανθίσει ξανά.
Ο σπόρος που ρίξαμε το 1974 και που έκανε την Ελλάδα καλύτερη, έχει σημασία να πιστέψουμε ότι το τελικό ιστορικό ισοζύγιο είναι θετικό.
Με αυτές λοιπόν τις σκέψεις, θέλω για μια ακόμη φορά να σας ευχαριστήσω για την παρουσία σας και να σας καλέσω να μετέχετε ενεργά, όχι απλά και μόνον με την παρουσία σας, αλλά και με τον λόγο σας, σε αυτή την προσπάθεια, που είναι μια προσπάθεια για την Ελλάδα, μια προσπάθεια για την παράταξη, μια προσπάθεια για τα παιδιά μας.
Σας ευχαριστώ πολύ.
