Πέμπτη 3 Δεκεμβρίου 2020
Ομιλία Ευάγγελου Βενιζέλου στο 23ο Πανελλήνιο Συνέδριο Logistics: Continuity in Crisis
«Η θέση της Ελλάδας στη Νοτιοανατολική Ευρώπη και τη Μεσόγειο - Αναζητώντας τη μεγάλη εικόνα»
Θα σας πω μερικές σκέψεις, όπως μου ζητήσατε, για τη θέση της Ελλάδας στην περιφερειακή σκηνή, στην νοτιοανατολική Ευρώπη, συμπεριλαμβανομένων φυσικά των Βαλκανίων και στη Μεσόγειο, από τη σκοπιά που σας ενδιαφέρει, που είναι η σκοπιά του διεθνούς εμπορίου, της ανάπτυξης, των προοπτικών που μπορεί να έχει η ελληνική οικονομία, ιδίως η ελληνική εξαγωγική οικονομία, η οικονομία των διεθνώς εμπορεύσιμων αγαθών.
Μιλάμε βεβαίως σε μία εποχή, που κυριαρχείται από την πανδημία, από την απειλή της Covid 19. Δεν είναι εύκολο να βγάλουμε ακόμη συμπεράσματα για το ποια θα είναι η επιρροή της πανδημίας στην παγκοσμιοποίηση, για το αν όντως, όπως λέγεται και γράφεται, το διεθνές εμπόριο τώρα πια θα γίνει περισσότερο περιφερειακό και λιγότερο παγκόσμιο. Υπάρχουν ενδείξεις και για τα δύο, υπάρχουν πολύ σημαντικά στοιχεία, που μας κάνουν να πιστεύουμε ότι οι περιφερειακές αγορές θα αναβαθμιστούν, αλλά και άλλα στοιχεία, κυρίως στοιχεία που αφορούν την Κίνα, που μας οδηγούν προς την παγκόσμια, την οικουμενική θεώρηση του διεθνούς εμπορίου.
Όμως ο καθένας ξεκινάει από τις περιφερειακές του ταυτότητες και η Ελλάδα είναι μία χώρα, που δεν είναι μόνον Ευρωπαϊκή, είναι μία χώρα νοτιοανατολικοευρωπαϊκή, βαλκανική. Δεν θέλουμε ίσως να το τονίζουμε, αλλά είμαστε. Αυτή είναι η μνήμη της Ιστορίας, αυτή είναι η φωνή της Γεωγραφίας – τίποτα δεν είναι πιο καθοριστικό από την Γεωγραφία και την Ιστορία . Και βεβαίως είμαστε μία χώρα μεσογειακή. Αυτό το αντιλαμβανόμαστε τους τελευταίους μήνες πάρα πολύ έντονα για λόγους πολιτικούς, ίσως και στρατιωτικούς. Ενώ θα έπρεπε να είναι προτεραιότητά μας, τουλάχιστον από το 1974, δηλαδή από τη στρατιωτική εισβολή στην Κύπρο και τη συνεχιζόμενη από τότε κατοχή του βορείου τμήματος του νησιού. Η Ελλάδα έχει επίσης μία ιστορική και «επίτιμη» περιφερειακή ταυτότητα, που είναι αυτή της Μαύρης Θάλασσας, γιατί μετέχουμε και στον Οργανισμό για την Συνεργασία των χωρών του Ευξείνου Πόντου.
Τώρα επειδή εσείς είστε οι άνθρωποι της εφοδιαστικής αλυσίδας, το πρώτο που σας ενδιαφέρει για το εμπόριο, για τις μεταφορές, για την παραγωγή, για τα logistics, για την αποθήκευση, για τις συνδυασμένες μεταφορές, είναι η έννοια της ασφάλειας βεβαίως. Αν μια περιοχή δεν έχει ασφάλεια με τη στενή έννοια του όρου, δηλαδή στρατιωτική, αστυνομική και πολιτική ασφάλεια, είναι μάταιο να αναζητά κανείς άλλα πράγματα. Από την άλλη μεριά η επιχειρηματικότητα, το ρίσκο, η διακινδύνευση, επιβάλλει πάρα πολλές φορές, να αναπτύσσεις επιχειρηματική δραστηριότητα και σε περιοχές πολιτικά και στρατιωτικά ταραγμένες, οι οποίες γεννούν νέες ευκαιρίες.
Βεβαίως, υπό φυσιολογικές συνθήκες, πολύ μεγάλη σημασία θα είχε η οικονομική ασφάλεια, δηλαδή η ασφάλεια των εμπορευμάτων και των πιστώσεων. Θα έλεγα πιο συγκεκριμένα όχι πια η ασφάλεια, αλλά η ασφάλιση, η οποία είναι πρακτικό και συγκεκριμένο αντικείμενό σας , γιατί πάντα πρέπει να περιορίζεις το ρίσκο και πάντα πρέπει να υπολογίζεις όλα τα στοιχεία κόστους.
Έχοντας αυτά κατά νου, μπορούμε να θυμηθούμε μερικά πράγματα για τη Μεσόγειο, που είναι ο προνομιακός χώρος της λεγόμενης νότιας γειτονίας της Ευρωπαϊκής Ένωσης, σε αντιδιαστολή με την ανατολική γειτονία, που αφορά τις χώρες της πρώην Σοβιετικής Ένωσης, χώρες όπως η Γεωργία, η Μολδαβία, που είναι ημι-βαλκανική χώρα, η Ουκρανία και ούτω καθεξής. Για μας λοιπόν υπάρχει φυσικά ένα πλαίσιο ευρωπαϊκής μεσογειακής πολιτικής, που οικοδομείται εδώ και πάρα πολλά χρόνια με πρωτοβουλία κυρίως γαλλοϊταλική. Από το 1995 είχαμε το Euromediterranean Partnership, τη διακήρυξη της Βαρκελώνης, από το 2008 την Union for Mediterranean. Αλλά για μας ο χώρος αυτός είναι ο χώρος στον οποίο υπάρχουμε, είναι ο χώρος στον οποίο βρίσκονται πολύ σημαντικά νησιά μας, τα οποία είναι πέρα των στενών γεωγραφικών ορίων του Αιγαίου, ένα μέρος της Δωδεκανήσου, μια πλευρά ολόκληρη της Κρήτης, η Κάρπαθος, η Κάσος, η Κύπρος, που είναι πάντα το βασικό μας θέμα.
Άρα, μιλώντας για τη Μεσόγειο, μιλάμε για την ύπαρξή μας, μιλάμε για το θαλάσσιο περιβάλλον μας, μιλάμε για την περιοχή στην οποία εν μέρει έχουμε εθνική κυριαρχία και εν πολλοίς έχουμε κυριαρχικά δικαιώματα επί των θαλασσίων ζωνών, που είναι η υφαλοκρηπίδα και η Αποκλειστική Οικονομική Ζώνη, που χρειάζονται βεβαίως οριοθέτηση, γιατί χωρίς οριοθέτηση δεν μπορείς να ασκήσεις και να αξιοποιήσεις οικονομικά αυτά τα κυριαρχικά δικαιώματα.
Βέβαια όταν μιλάμε για Μεσόγειο, μιλάμε και για τη Μέση Ανατολή, μιλάμε και για τη Βόρεια Αφρική, μιλάμε στην πραγματικότητα για μία περιοχή, που περιλαμβάνει τρία μεγάλα ανοιχτά μέτωπα, πολεμικά και αναπτυξιακά ταυτόχρονα, τα πιο σημαντικά, τη Συρία, τη Λιβύη, θα μου επιτρέψετε να προσθέσω και το Λίβανο, μετά την κολοσσιαία έκρηξη, η οποία έχει διαταράξει τους συσχετισμούς και θέτει ένα πολύ μεγάλο στοίχημα ανάπτυξης και ανασυγκρότησης, ακόμη μια φορά, για την πολύπαθη αυτή χώρα.
Η Μεσόγειος είναι η περιοχή, στην οποία αναπτύσσονται τα περιβόητα ελληνικά πολυμερή σχήματα συνεργασίας Ελλάδα - Κύπρος - Ισραήλ, Ελλάδα - Κύπρος - Αίγυπτος. Η περιοχή αυτή επηρεάζει συνεργασίες, που αφορούν μια άλλη θαλάσσια περιοχή, που είναι ο κόλπος, γιατί έχουμε τις συνεργασίες με τα Ηνωμένα Αραβικά Εμιράτα, την πολύ σημαντική βελτίωση των σχέσεων μας με τη Σαουδική Αραβία. Αλλά συνηθίζουμε να μιλάμε για τη Μεσόγειο ενεργειακά. Γιατί αυτό προκύπτει από τις τουρκικές σε πολύ μεγάλο βαθμό προτεραιότητες και προκλήσεις, από την ανάγκη για οριοθέτηση των θαλασσίων ζωνών. Μιλάμε επίσης πάρα πολύ συχνά για τη Μεσόγειο ως μία θάλασσα μεταναστευτικών ροών, άρα μια θάλασσα ανασφαλή και επικίνδυνη, που οδηγεί σε θάνατο και ταλαιπωρία αθώους, στη μεγάλη τους πλειονότητα, ανθρώπους που ψάχνουν μια καλύτερη ζωή. Δεν μπορεί όμως η προσέγγιση μας για τη Μεσόγειο να είναι μόνο αστυνομική, λιμενική, από πλευράς ακτοφυλακής, ούτε μόνο στρατιωτική, ούτε μόνο πολιτική. Υπάρχει και μία οικονομική και αναπτυξιακή προσέγγιση.
Άρα το μεγάλο στοίχημα, είναι τι μπορεί να κάνει η Ελλάδα σε περιοχές υπό ανασυγκρότηση - Συρία, Λιβύη, Λίβανος θα έλεγα είναι η πρώτη γραμμή. Υπάρχουν ελληνικές επιχειρήσεις με παρουσία, παλαιά παρουσία, που πρέπει να συνεχιστεί, υπάρχει και νέα ευκαιρία, η οποία τώρα δίνεται, υπάρχουν κινήσεις, αλλά πρέπει να είμαστε πολύ πιο οργανωμένοι. Και βέβαια τι συμβαίνει με τις ευκαιρίες, που δίνει η στρατηγική σχέση με χώρες όπως η Αίγυπτος, όπου μεγάλες ελληνικές εταιρίες είναι παρούσες στην παραγωγή, αλλά δεν ήμασταν όσο παρόντες θέλαμε στην επέκταση της διώρυγας του Σουέζ, που έγινε σε χρόνο εντυπωσιακά σύντομο, από τη στιγμή που αναγγέλθηκε έως τη στιγμή που ολοκληρώθηκε το έργο αυτό. Ο «Τιτάν» όμως έχει πολύ σημαντική εγκατάσταση στην Αίγυπτο, για να αναφέρω ένα παράδειγμα και πρέπει να δούμε τι γίνεται με το Ισραήλ, τι γίνεται με τις λεγόμενες συμφωνίες του Αβραάμ τώρα, μεταξύ Ισραήλ και Ηνωμένων Αραβικών Εμιράτων, Ομάν, των χωρών του κόλπου, πώς θα τα αντιμετωπίσει όλα αυτά ο Πρόεδρος Μπάιντεν, ο οποίος πρέπει να ανασυγκροτήσει τη Δύση, την οποία στρατηγικά έθεσε σε αμφιβολία ο Πρόεδρος Τράμπ. Και πρέπει να δούμε τι κάνουν άλλες χώρες της Ευρώπης, που έχουν προνομιακές σχέσεις, πληγωμένες σχέσεις αλλά προνομιακές, με την Αλγερία η Γαλλία, με το Μαρόκο η Ισπανία για παράδειγμα κ.ο.κ.
Για να μη σας κουράσω πηγαίνω πολύ βιαστικά στη χερσαία περιοχή, στα Βαλκάνια, όπου παρά τα χρόνια που έχουν περάσει από τη διάλυση της πρώην Γιουγκοσλαβίας, είμαστε ξανά αντιμέτωποι με μια γενικευμένη αναστάτωση και με το ενδεχόμενο ενός νέου αναδασμού του χάρτη των Βαλκανίων. Πολλές φορές αναρωτιόμαστε αν η περιοχή αυτή βρίσκεται στην επόμενη μέρα του Ψυχρού Πολέμου ή στην προηγούμενη μέρα του Πρώτου Παγκοσμίου Πολέμου, όταν ακόμη βλέπαμε την διάλυση της Οθωμανικής Αυτοκρατορίας, δηλαδή το Ανατολικό Ζήτημα, αλλά και την δοκιμασία της αντοχής της Αυστροουγγρικής Αυτοκρατορίας.
Δυστυχώς μετά από τρεις πολύ καλές αλλά και λίγο αλαζονικές από ελληνικής πλευράς ανεπίγνωστες δεκαετίες (1990-2009), λόγω της οικονομικής κρίσης της δεκαετίας 2009 – 2019, είχαμε μια υποχώρηση της ελληνικής οικονομικής παρουσίας, της τραπεζικής και γενικότερα της επιχειρηματικής στις χώρες των Βαλκανίων. Όμως παρόλα αυτά πρέπει να έχουμε μία εικόνα των μεγεθών, την οποία συχνά χάνουμε. Αυτή τη στιγμή, ακόμα και αυτή τη στιγμή, μετά την οικονομική κρίση και μετά την πανδημία, η Ελλάδα μόνη της έχει ΑΕΠ, το οποίο σχεδόν ισούται με το άθροισμα του ΑΕΠ όλων των χωρών των Δυτικών Βαλκανίων, δηλαδή ισούται με το άθροισμα του ΑΕΠ της Σερβίας, της Κροατίας, της Βοσνίας, της Αλβανίας, της Βόρειας Μακεδονίας και του Κοσσόβου. Για να έχουμε μία πρώτη εικόνα του τι σημαίνει η ελληνική οικονομική παρουσία, παρά την ύφεση τη συσσωρευμένη και παρά τα προβλήματα στην περιοχή αυτή.
Και βεβαίως είμαστε αντιμέτωποι με χώρες, για τις οποίες το Ευρωατλαντικό όραμα σήμαινε κάτι, ίσως τώρα σημαίνει λιγότερα. Για χώρες οι οποίες είναι, πλην Σερβίας, Κοσσόβου και Βοσνίας στο ΝΑΤΟ, αλλά με προβλήματα. Μεγάλα προβλήματα για να ενταχθεί το Μαυροβούνιο, μέχρι του βαθμού του πραξικοπήματος, μεγάλα προβλήματα για τη Βόρεια Μακεδονία, όπως πρέπει να τη λέμε επισήμως- τώρα τα προβλήματα δεν δημιουργούνται από την Ελλάδα, δημιουργούνται από την Βουλγαρία και είναι προβλήματα ταυτότητας και γλώσσας. Και βέβαια μιλάμε για χώρες, οι οποίες έχουν γενετικό πρόβλημα, πολιτειακό, όπως είναι η Βοσνία Ερζεγοβίνη και το Κόσσοβο, που δεν είναι καν αναγνωρισμένο από όλες τις χώρες της Ευρωπαϊκής Ένωσης. Δεν αρκεί λοιπόν ούτε η ένταξη στο ΝΑΤΟ, ούτε το καθεστώς υποψήφιας προς ένταξη χώρας στην Ευρωπαϊκή Ένωση. Το έχει το καθεστώς αυτό και η Βόρεια Μακεδονία και η Αλβανία, το έχει και η Σερβία, η οποία ούτως ή άλλως έχει δηλώσει, ότι δεν επιθυμεί την ένταξή της στο ΝΑΤΟ. Είδαμε όμως και πόσο σημαντικό ήταν το γεγονός της ένταξης στην Ευρωπαϊκή Ένωση για χώρες όπως η Βουλγαρία, η Ρουμανία, για να μη μιλήσω για Κροατία ή για Σλοβενία.
Βέβαια όταν μιλάμε για νοτιοανατολική Ευρώπη, τεράστια σημασία έχουν τα δίκτυα. Εμείς έχουμε ένα πολύ μεγάλο ενεργειακό πλεονέκτημα: τη θάλασσα και τη δυνατότητα τερματικών σταθμών. Είμαστε η μόνη χώρα στην νοτιοανατολική και την κεντρική Ευρώπη, που έχει τόσο πολλές δυνατότητες. Με όλα τα έργα, τα οποία έχουν αναγγελθεί, στην Αλεξανδρούπολη, ενδεχομένως στα παλιά κοιτάσματα του Πρίνου, εκεί που υπάρχουν πολύ μεγάλες εγκαταστάσεις παραγωγής ηλεκτρικής ενέργειας από φυσικό αέριο, σε διάφορες περιοχές της χώρας. Η Ρεβυθούσα είναι ένα τεράστιο πλεονέκτημα από μόνη της για το περιβόητο reverse flow, την αντίστροφη ροή, αν χρειαστεί για να καλυφθούν χώρες, που τώρα μας φαίνονται μακρινές, αλλά είναι πολύ κοντά στα δίκτυα αυτά, όπως είναι η Ουκρανία για παράδειγμα. Ο ΤΑP που ήταν κάποια στιγμή το κεντρικό θέμα συζήτησης, βλέπετε πόσο έχασε μέρος της συμβολικής αξίας του με τις εξελίξεις στον Καύκασο και με τον πρόσφατο πόλεμο στο Ναγκόρνο Καραμπάχ. Αλλά οι δυνατότητές μας είναι πολύ μεγάλες.
Οι ισχυροί ευρωπαίοι παίχτες στην περιοχή είναι πάντα παρόντες, η Κίνα παίζει πολύ σημαντικό ρόλο με τις πρωτοβουλίες της, η Κίνα είναι αυτή τη στιγμή και το μεγάλο θέμα της δυτικής στρατηγικής, η Ρωσία πάντα παρούσα, από τα εκκλησιαστικά μέχρι τη τεχνολογία. Θα έλεγα ότι πρέπει να έχουμε στο μυαλό μας, ότι χωρίς εξωτερική πολιτική και πολιτική ασφάλειας, δεν μπορείς να έχεις οικονομική διπλωματία. Αλλά η οικονομική διπλωματία από μόνη της δεν αρκεί, αν δεν έχεις ιδιωτική πρωτοβουλία. Η ιδιωτική πρωτοβουλία είναι αυτή, που θα δώσει τον τόνο και θα επιστεγάσει τα πράγματα.
Υπό την έννοια αυτή χρειάζεται, να κάνουμε μία συνεκτίμηση των περιφερειακών μας ταυτοτήτων, αλλά η συνεκτίμηση αυτή είναι κοινό αντικείμενο του κράτους και της αγοράς, χωρίς την αγορά δεν μπορεί το κράτος να εφαρμόσει μια ολοκληρωμένη πολιτική στο επίπεδο της οικονομικής διπλωματίας και η ιδιωτική πρωτοβουλία θέλει πάντα την στήριξη και την ασφάλεια του κράτους, με ό,τι αυτό σημαίνει και συνεπάγεται. Δεν ξέρω αν σας βοήθησα με αυτές τις προφανείς και αυτονόητες σκέψεις μου, αλλά πρέπει να ξανασυζητήσουμε συνολικά ποια είναι τα μέτωπά μας, ποιες είναι οι προτεραιότητές μας στην ευρύτερη περιοχή μας. -
