Δεκέμβριος 2018 - Οκτώβριος 2022

Ευάγγελος Βενιζέλος

«Η αναθεώρηση του Συντάγματος: Κολυμβήθρα του Σιλωάμ ή λάκκος των λεόντων;»*

Το θέμα μου είναι διατυπωμένο με κάπως παράδοξο τρόπο. Θέτω το ερώτημα αν η αναθεώρηση του Συντάγματος είναι κολυμβήθρα του Σιλωάμ ή λάκκος των λεόντων; Θα εξηγήσω στη συνέχεια σε τι συνίσταται η αντιδιαστολή και το δίλημμα.

Ξεκινώ λέγοντας ότι η αναθεώρηση είναι μια μεγάλη αλλά και αντιφατική στιγμή[1], μια στιγμή σεβασμού αλλά και ρητής αμφισβήτησης της αυστηρότητας του ισχύοντος Συντάγματος, του γραπτού και αυστηρού Συντάγματος. Το εισαγωγικό συνεπώς ερώτημα είναι αν η αναθεώρηση, όπως την ορίζουμε, δηλαδή η ρητή, η γραμματική, τροποποίηση, αντικατάσταση, κατάργηση ή αυθεντική ερμηνεία  διάταξης του εθνικού Συντάγματος[2], διατηρεί τη σημασία της και υπό συνθήκες  διαμοιρασμένης ή περιορισμένης κυριαρχίας[3]. Υπό συνθήκες όχι εθνικού, κυρίαρχου, βεστφαλικού κράτους, αλλά «κράτους μέλους» πλέον  που μετέχει στην ευρωπαϊκή ολοκλήρωση.  Ως εκ τούτου πρέπει να δώσουμε μια απάντηση για το πόσο μέρος της σημασίας της διατηρεί η αναθεώρηση του εθνικού Συντάγματος παρά την αμφισβήτηση περί της υπεροχής (ή, κομψότερα, της προτεραιότητας εφαρμογής) που υπάρχει και εξελίσσεται, επί δεκαετίες τώρα, μεταξύ αφενός μεν  του εθνικού Συντάγματος, αφετέρου δε του ευρωπαϊκού ενωσιακού και του διεθνούς  δικαίου.

Περισσότερα...

Αθήνα, 5 Δεκεμβρίου 2018

Ομιλία Ευάγγελου Βενιζέλου στην Επιτροπή Αναθεώρησης του Συντάγματος κατά τη συζήτηση για τα άρθρα 4-25 (ατομικά και κοινωνικά δικαιώματα)

"Πρέπει να κάνουμε το γενναίο βήμα της ορθολογικής και έντιμης αναθεώρησης του άρθρου 16,
εάν και η πλειοψηφία της σημερινής Βουλής θέλει να υπάρχει αναθεώρηση γενικώς"

Κύριε Πρόεδρε, κυρίες και κύριοι βουλευτές,

στον κατάλογο των συνταγματικών δικαιωμάτων, των ατομικών δικαιωμάτων, των δικαιωμάτων ομαδικής δράσης και των κοινωνικών δικαιωμάτων, δηλαδή στο κεφάλαιο των άρθρων 4 έως και 25 δεν χρειάζεται καμία απολύτως αλλαγή στο ισχύον Σύνταγμα της χώρας.

Το ελληνικό Σύνταγμα είναι ένα από τα πληρέστερα ευρωπαϊκά συντάγματα στον τομέα αυτό. Εάν χρειαζόταν μια και μόνη προσθήκη αυτή θα ήτανε ερμηνευτικού χαρακτήρα: ότι οφείλουμε να ερμηνεύουμε και να εφαρμόζουμε όλες τις επιμέρους διατάξεις σε αρμονία με την Ευρωπαϊκή Σύμβαση Δικαιωμάτων του Ανθρώπου, τα πρόσθετα πρωτόκολλά της και την νομολογία του Ευρωπαϊκού Δικαστηρίου Δικαιωμάτων του Ανθρώπου. Οποιαδήποτε άλλη αλλαγή είναι είτε περιττή είτε επικίνδυνη. Διότι μπορεί να μειώσει το επίπεδο προστασίας και να δημιουργήσει τεράστια ερμηνευτικά προβλήματα ιδίως όταν οι προτεινόμενες αναδιατυπώσεις αυτών των διατάξεων επί τη βάση των οποίων ασκείται ο δικαστικός έλεγχος της συνταγματικότητας των νόμων, δεν τελούν σε ανοιχτή συνομιλία με τη νομολογία. Μπορεί να δημιουργηθούν τεράστιες παρεξηγήσεις, ανατροπές και τελικά υποβάθμιση του επιπέδου προστασίας.

Περισσότερα...

Αθήνα, 29 Νοεμβρίου 2018

Ομιλία Ευάγγελου Βενιζέλου στην Επιτροπή Αναθεώρησης για τα άρθρα 2 και 3 του Συντάγματος

Κυρίες και κύριοι βουλευτές,

η διάταξη του άρθρου 3 που προέρχεται από τη διάταξη του άρθρου 1 προγενέστερων ελληνικών συνταγματικών κειμένων, έχει μια πολύ γνωστή προϊστορία.

Το επαναστατημένο έθνος προσδιόρισε την εθνική του ταυτότητα με βάση τη χριστιανική πίστη, όχι το ορθόδοξο δόγμα μόνον, αλλά γενικότερα τη χριστιανική πίστη. Φυσικά αυτά συνέβαιναν σε άλλες εποχές και αυτό εξηγεί την παραμονή του προοιμίου με την επίκληση της Αγίας Τριάδος που υπάρχει και σε άλλα συντάγματα, όπως το Ιρλανδικό για παράδειγμα, βαθιά καθολικό. Αλλά σε μας το προοίμιο δεν έχει ένα θρησκευτικό, δογματικό περιεχόμενο. Είναι υπόμνηση της επικεφαλίδος του προοιμίου της διακήρυξης της Ανεξαρτησίας του Έθνους. Όταν το Ελληνικό Έθνος διακήρυξε την πολιτική του ύπαρξη και ανεξαρτησία.

Το άρθρο 3 στο Σύνταγμα του 1975, έχει ένα αισθητά διαφοροποιημένο περιεχόμενο σε σχέση με το περιεχόμενο που είχαν οι αντίστοιχες διατάξεις στα προγενέστερα ελληνικά συντάγματα. Καταρχάς το άρθρο 3 εντάσσεται στο περιβάλλον ενός συντάγματος που κατοχυρώνει πλήρως τη θρησκευτική ελευθερία, ενός θρησκευτικά φιλελεύθερου συντάγματος.

Περισσότερα...

Αθήνα, 28 Νοεμβρίου 2018

Ομιλία Ευάγγελου Βενιζέλου στην Επιτροπή Αναθεώρησης του Συντάγματος στη συζήτηση για τα άρθρα 62 & 86 Σ.

Κυρίες και κύριοι Βουλευτές, γύρω από το άρθρο 86 και την ποινική ευθύνη των Υπουργών έχει οργανωθεί και αναπαράγεται τα τελευταία χρόνια το μεγαλύτερο fake news σε σχέση με το Σύνταγμα της χώρας. Δεν μπορεί μία Βουλή να εκκινήσει τη διαδικασία αναθεώρησης χωρίς να έχει συνείδηση του ισχύοντος Συντάγματος της χώρας, της ιστορίας του, του κανονιστικού του περιεχομένου, των προβλημάτων που είχαν αντιμετωπιστεί , γιατί από αυτά όλα προκύπτουν, στην πραγματικότητα, ενδιάθετα όρια στην αναθεώρηση του Συντάγματος. Το fake news για το άρθρο 86 το έχει καλλιεργήσει συστηματικά, λέγοντας ενσυνειδήτως ψέματα ενώπιον της Βουλής, κατ’ επανάληψη, ο ίδιος ο κ. Τσίπρας και από δίπλα του, ο εταίρος του ο κυβερνητικός, ο κ. Καμμένος.

Περισσότερα...

28 Νοεμβρίου 2018

Μελέτη Ευάγγελου Βενιζέλου στο Constitutionalism.gr [PDF]

Αναδημοσιεύεται στο περιοδικό Το Σύνταγμα, 3/2019, σελ 567-580 [ PDF ]

Δεσμεύεται η δεύτερη Βουλή από τις κατευθύνσεις της πρώτης

στη διαδικασία αναθεώρησης του Συντάγματος;

Στη συνεδρίαση της 14.11.2018 της Ολομέλειας της Βουλής με αντικείμενο την έναρξη της πρώτης φάσης της διαδικασίας αναθεώρησης του Συντάγματος, σύμφωνα με το άρθρο 110 παρ. 2 - 5 και τη συγκρότηση κοινοβουλευτικής επιτροπής για την επεξεργασία των προτάσεων του ΣΥΡΙΖΑ και της Νέας Δημοκρατίας, οι αρχηγοί των δυο παραπάνω κομμάτων διαφώνησαν έντονα ως προς τις δεσμεύσεις της δεύτερης Βουλής. Αυτής που προκύπτει από τις βουλευτικές εκλογές που είναι το δεύτερο στάδιο της αναθεωρητικής διαδικασίας και η οποία στην πρώτη σύνοδό της, δηλαδή με νωπή δημοκρατική εντολή, «αποφασίζει σχετικά με τις αναθεωρητέες διατάξεις» (άρθρο 110 παρ.3).

Ο κ. Αλ. Τσίπρας υποστήριξε ότι η δεύτερη Βουλή δεσμεύεται από την κατεύθυνση της αναθεώρησης που ορίζει η πρώτη Βουλή. Ο κ. Κυρ. Μητσοτάκης υποστήριξε ότι η δεύτερη Βουλή συντελεί την αναθεώρηση ή την αφήνει ανολοκλήρωτη, χωρίς να δεσμεύεται από την κατεύθυνση που τυχόν προσδιόρισε για κάθε αναθεωρητέα  διάταξη η πρώτη Βουλή.

Περισσότερα...

Αθήνα, 15 Νοεμβρίου 2018

Άρθρο Ευάγγελου Βενιζέλου στην εφημερίδα ΤΑ ΝΕΑ *

Οι σχέσεις κράτους -εκκλησίας και η αναθεώρηση του Συντάγματος

Στην πρόταση αναθεώρησης που υπέβαλε η Κοινοβουλευτική Ομάδα του ΠΑΣΟΚ το 1995, περιλαμβανόταν και το άρθρο 3 «προς την κατεύθυνση της προσθήκης εδαφίου με το οποίο θα κατοχυρώνεται το αυτοδιοίκητο της Εκκλησίας έναντι του Κράτους, θα αποσαφηνίζονται η διαδικασία ψήφισης και η θέση σε ισχύ του Καταστατικού Χάρτη της Εκκλησίας και θα επιτυγχάνεται, υπό την έννοια αυτή, ο χωρισμός Κράτους και Εκκλησίας».

Η πρόταση αυτή προκάλεσε την έντονη αντίδραση της Εκκλησίας της Ελλάδος και προσωπικά του τότε αρχιεπισκόπου Σεραφείμ, παρότι η Εκκλησία θα αποκτούσε έτσι την ευχέρεια να θεσπίζει μόνη της τον καταστατικό της χάρτη χωρίς παρέμβαση του κράτους, ενώ θα εξακολουθούσε να περιβάλλεται με συνταγματικές εγγυήσεις ως το πολυπληθέστερο και ιστορικότερο συλλογικό υποκείμενο άσκησης της θρησκευτικής ελευθερίας. Αμέσως εκδηλώθηκε και η ριζική διαφωνία της Νέας Δημοκρατίας. Με δεδομένη συνεπώς την αδυναμία συγκέντρωσης της αναγκαίας αυξημένης πλειοψηφίας των 3/5 και προκειμένου να μη διαμορφωθεί ένα πολιτικό αλλά και ιδεολογικό και ερμηνευτικό μέτωπο που θα έδινε εσφαλμένες διαστάσεις στο άρθρο 3, το οποίο θα παρέμενε τελικά αμετάβλητο, το ΠΑΣΟΚ απέσυρε την πρότασή του. Διατυπώθηκε όμως ταυτόχρονα στη Βουλή, στο πλαίσιο της αναθεωρητικής διαδικασίας, η δήλωση ότι η θρησκευτική ελευθερία κατοχυρώνεται απολύτως στο άρθρο 13 παρ. 1 που ανήκει στον σκληρό πυρήνα των μη υποκειμένων σε αναθεώρηση διατάξεων κατά το άρθρο 110 παρ. 1 και ότι το άρθρο 3 δεν μπορεί να θεμελιώσει παρεκκλίσεις.

Περισσότερα...

Αθήνα, 14 Νοεμβρίου 2018

Ομιλία Ευάγγελου Βενιζέλου στην εκδήλωση που συνδιοργάνωσαν ο Κύκλος Ιδεών για την Εθνική Ανασυγκρότηση και το Κέντρο Ευρωπαϊκού Συνταγματικού Δικαίου – Ίδρυμα Θεμιστοκλή και Δημήτρη Τσάτσου στις 14.11.2018, με θέμα:

«Οι προϋποθέσεις της αναθεωρητικής συναίνεσης και οι κίνδυνοι του συνταγματικού λαϊκισμού»

Το θέμα της συνάντησή μας είναι οι «προϋποθέσεις της αναθεωρητικής συναίνεσης και οι κίνδυνοι του συνταγματικού λαϊκισμού». Τί εννοώ, εγώ τουλάχιστον, αναφερόμενος σε αναθεωρητική συναίνεση: Εννοώ πρωτίστως τη βαθύτερη ιστορική σημασία του Συντάγματος. Το Σύνταγμα διασφαλίζει τη σχέση της δημοκρατίας και του κράτους δικαίου με το μακρύ ιστορικό χρόνο. Το Σύνταγμα οργανώνει τη δημοκρατία, η οποία όμως είναι εξ ορισμού συγκυριακή. Το ίδιο το θεμελιώδες χαρακτηριστικό της δημοκρατίας που είναι οι περιοδικές εκλογές, συνδέουν τη δημοκρατία με τις διακυμάνσεις της συγκυρίας. Άρα πρέπει να υπάρχει ένα επίπεδο κανονιστικό, διαφορετικό από το επίπεδο του νόμου που εξαρτάται από τη συνήθη και εναλλασσόμενη πλειοψηφία, στο οποίο να καταγράφεται και να κατοχυρώνεται νομικά, με αυξημένη νομική δύναμη, η σχέση της δημοκρατίας με το μακρύ χρόνο και όχι με το βραχύ χρόνο της δημοκρατικής εναλλαγής και περιοδικότητας.

Θα μου πείτε, δεν υπάρχουν νομικές δομές μακράς διάρκειας; Δε βλέπουμε ότι υπάρχουν αρχές και ρυθμίσεις του Αστικού Κώδικα ή του Ποινικού Κώδικα που παραμένουν αναλλοίωτες μέσα στη συνέχεια της έννομης τάξης; Σ’ αυτό που έχει πει ο Κέλσεν, συνέχεια των νομικών δομών, ενώ έχουμε πολύ συχνότερες αλλαγές Συνταγμάτων λόγω των διακυμάνσεων της ιστορίας;

Περισσότερα...

Αθήνα, 14 Νοεμβρίου 2018

Ομιλία Ευάγγελου Βενιζέλου στη Βουλή κατά τη συζήτηση για τη συνταγματική αναθεώρηση

"Εδώ, σήμερα, ξεκινά η διαδικασία της συναινετικής, υποτίθεται, αναθεώρησης και πληροφορούμαστε ότι διενεργείται έρευνα στους λογαριασμούς του Κώστα Σημίτη. Δηλαδή κάποιοι θέλουν να αμαυρώσουν το εμβληματικό πρόσωπο του ευρωπαϊκού κεκτημένου της χώρας! Ματαιοπονούν, αλλά εκτίθενται και εκθέτουν και τη Δικαιοσύνη." 

Κυρίες και κύριοι βουλευτές, τι σημαίνει η κίνηση της διαδικασίας αναθεώρησης του Συντάγματος κατά το άρθρο 110; Σημαίνει ότι το Σύνταγμα παύει να επικοινωνεί με την ιστορία, παύει δηλαδή να διασφαλίζει τη σχέση μας με τον μακρύ ιστορικό χρόνο για ένα μικρό μεταβατικό διάστημα, ξεκλειδώνει ο αυστηρός χαρακτήρας του Συντάγματος, παραμένει εκκρεμής. Άρα καλούμαστε να επιβεβαιώσουμε πως η δημοκρατία μας δεν είναι συγκυριακή, αλλά μπορεί να σκέπτεται και να δρα και με το μυαλό της στην ιστορία. Μόνο που αυτή τη σχέση δημοκρατίας και ιστορίας τη διασφαλίζει το Σύνταγμα. Άρα, έχει πάρα πολύ μεγάλη σημασία, με την κίνηση της διαδικασίας αναθεώρησης, να μην τεθεί υπό διακινδύνευση ο αυστηρός χαρακτήρας του Συντάγματος και το συνταγματικό κεκτημένο, αλλά, εν τέλει, να επιβεβαιωθεί. Να μην αλλοιωθούν οι θεσμικές ισορροπίες του Συντάγματος, που δεν είναι ούτε αριστερό ούτε δεξιό, ούτε προοδευτικό ούτε συντηρητικό, είναι ένα Σύνταγμα εθνικό, ευρύχωρο, που είναι έτοιμο να υποδεχθεί και να ρυθμίσει όλες τις δημοκρατικές επιλογές του ελληνικού λαού, εφόσον κινούνται στο πλαίσιο της ευρωπαϊκής αντιπροσωπευτικής φιλελεύθερης δημοκρατίας, της δημοκρατίας που είναι η μεγάλη κατάκτηση της νεωτερικότητας.

Περισσότερα...