3 Φεβρουαρίου 2008
Για ένα νέο κίνημα πολιτικής συμμετοχής
του Ευ. Βενιζέλου
Ολοι μιλούν πια στις μέρες μας για την κρίση της πολιτικής, ενώ πολλοί αμφισβητούν τη λειτουργικότητα και το περιεχόμενο των παραδοσιακών ιδεολογικών και πολιτικών ταυτοτήτων, ιδίως τη διάκριση μεταξύ Αριστεράς και Δεξιάς.
Αμφισβητούν, συνεπώς, το νόημα και την αξία της πολιτικής. Τα κοινοβούλια, οι κυβερνήσεις, τα κόμματα, τα πολιτικά πρόσωπα έχουν καταστεί αντικείμενο διαρκούς, σκληρής και συχνά καταλυτικής κριτικής σε εθνικό αλλά και σε ευρωπαϊκό και σε διεθνές επίπεδο. Για παγκόσμια δημοκρατική διακυβέρνηση είναι δυστυχώς αστείο να γίνεται λόγος, ενώ το δημοκρατικό έλλειμμα της Ευρωπαϊκής Ενωσης είναι η βασική ίσως αιτία για τις πολιτικές της αδυναμίες, αλλά και το κύριο κίνητρο για την προώθηση της ευρωπαϊκής ολοκλήρωσης.
Κατά διαστήματα το ενδιαφέρον εστιάζεται στην οργάνωση και λειτουργία των κομμάτων, στο εκλογικό σύστημα, στην αυτονομία της πολιτικής απέναντι στα οικονομικά συμφέροντα, στη σχέση πολιτικής και ΜΜΕ, στις δυσλειτουργίες της δημόσιας διοίκησης, στην αμφισβήτηση της ηθικής διάστασης της πολιτικής, στην αναζήτηση πραγματικών πολιτικών διακυβευμάτων, άρα και διαφορών μεταξύ των πολιτικών δυνάμεων ως απάντηση στη διαδεδομένη αντίληψη περί ουσιαστικής πολιτικής ομοιομορφίας των κυβερνητικών επιλογών στο στενό δημοσιονομικό πλαίσιο της Ε.Ε. και του Συμφώνου Σταθερότητας.
Το πρόβλημα της δημοκρατίας
Η αλήθεια είναι ότι οι σημερινές μεταβιομηχανικές κοινωνίες, στην Ευρώπη τουλάχιστον, αγωνίζονται να εκφραστούν πολιτικά μέσα σε ένα θεσμικό σύστημα που ως προς τα βασικά του χαρακτηριστικά έχει διαμορφωθεί εδώ και έναν περίπου αιώνα υπό πολύ διαφορετικές κοινωνικές και ιστορικές συνθήκες.
Το πρόβλημα της πολιτικής υποαντιπροσώπευσης της κοινωνίας έχει, συνεπώς, και μια θεμελιώδη θεσμική παράμετρο που αφορά αυτή καθεαυτήν την αντιπροσωπευτική-συνταγματική δημοκρατία, το βασικό δηλαδή θεσμικό κεκτημένο της μακράς και γόνιμης εποχής της νεωτερικότητας.
Δεν υπάρχει, άρα, μόνον πρόβλημα πολιτικής αλλά και πρόβλημα δημοκρατίας, πρόβλημα που διαπερνά οριζοντίως όλους τους δημοκρατικούς θεσμούς: τα κόμματα, τα κοινοβούλια, την εκτελεστική εξουσία, την τοπική αυτοδιοίκηση, τα συνδικάτα και θεσμούς όπως το δημοψήφισμα και η λαϊκή νομοθετική πρωτοβουλία. Διαπερνά, όμως, και τους παράπλευρους μηχανισμούς πολιτικής έκφρασης των σύγχρονων μεταβιομηχανικών και μετανεωτερικών κοινωνιών: τα ΜΜΕ και τη στιγμαία «δημοκρατία» τους, τις οργανώσεις πολιτών και τις ποικίλες ομάδες πίεσης, τις έρευνες κοινής γνώμης και την προκαταλαμβάνουσα «δημοκρατία» τους, το Διαδίκτυο και τις δικές του νέες μορφές πολιτικής συμμετοχής.
Ούτε το ένα ούτε το άλλο επίπεδο μπορεί να δώσει από μόνο του μια πλήρη, θεσμικά συγκροτημένη και λειτουργική λύση στο πρόβλημα της πολιτικής υποαντιπροσώπευσης της κοινωνίας.
Απαιτείται, κατά τη γνώμη μου, μια πιο ριζοσπαστική, αλλά και συστηματική ταυτόχρονα, προσέγγιση, μια προσέγγιση που αναζητεί ξανά τη βαθύτερη ιστορικότητα των θεσμών της αντιπροσωπευτικής-συνταγματικής δημοκρατίας, που αποδείχθηκε, ιδίως μετά την εμπειρία και την κατάρρευση του υπαρκτού σοσιαλισμού, ότι αποτελούν εκ των ων ουκ άνευ στοιχεία της δημοκρατίας.
Η αναζήτηση, όμως, αυτή έχει σημασία όταν οδηγεί στην επικαιροποίησή τους, σε συνδυασμό με την αξιοποίηση των θεσμών άμεσης δημοκρατίας, μέσα σε ένα ριζικά διαφορετικό κοινωνικό, οικονομικό, ιδεολογικό και τελικά πολιτικό περιβάλλον. Αυτό της μεταβιομηχανικής εποχής.
Μέσα στο νέο αυτό περιβάλλον μορφοποιείται ένα νέο πολιτικό πρόταγμα που μπορεί να δώσει νόημα στην πολιτική συμμετοχή, στα δικαιώματα των πολιτών, στην αξιακή και άρα ιδεολογική και ηθική προσέγγιση της πολιτικής. Ενα νέο πολιτικό πρόταγμα που δίνει ξανά περιεχόμενο σε έννοιες όπως η δημοκρατία, το γενικό συμφέρον, το κράτος δικαίου, τα ανθρώπινα δικαιώματα, το κοινωνικό κράτος, η αλληλεγγύη και συνοχή.
Κίνημα πολιτικής αναδιανομής
Αυτό το νέο θεσμικό πλαίσιο που ονομάζουμε μετα-αντιπροσωπευτική δημοκρατία είναι κάτι πολύ περισσότερο από ένα νέο σύστημα διακυβέρνησης. Είναι ένα νέο κίνημα πολιτικής συμμετοχής.
Πιο καθαρά, έπρεπε να μιλήσουμε για ένα νέο ριζοσπαστικό κίνημα πολιτικής αναδιανομής. Αναδιαμομής της πολιτικής εξουσίας σε όλα τα επίπεδα. Από το χαμηλότερο επίπεδο οργάνωσης της τοπικής αυτοδιοίκησης μέχρι το επίπεδο της κεντρικής κυβέρνησης.
Ενα τέτοιο θεσμικό πλαίσιο αφορά τα πάντα: το εκλογικό σώμα και το εκλογικό σύστημα, τη Βουλή και τις λειτουργίες της, τα κόμματα και το κομματικό σύστημα, τη φυσιογνωμία των κυβερνήσεων, τους θεσμούς μιας ολοκληρωμένης τοπικής αυτοδιοίκησης, το νέο συνδικαλιστικό κίνημα, τα ΜΜΕ, την πολιτική λειτουργία του Διαδικτύου, τις έρευνες της κοινής γνώμης, τις σχέσεις πολιτικής και οικονομίας, το πολιτικό μέλλον της Ε.Ε., το διεθνές σύστημα ισχύος και τον ρόλο του ΟΗΕ.
Η μετα-αντιπροσωπευτική δημοκρατία είναι, συνεπώς, μια πρόκληση για αξιολόγηση και ανατροπή. Για ριζοσπαστική αναδιανομή ρόλων, επιρροών, δυνατοτήων. Αφορά τους θεσμούς, τις νοοτροπίες, τις πρακτικές, τους συσχετισμούς δυνάμεων, αλλά και τα πρόσωπα. Η πολιτική είναι κατ' αρχήν και εντέλει μια σχέση προσώπων.
Είναι, για την ακρίβεια, η σχέση των σχέσεων. Η σχέση που συμπυκνώνει και συστηματοποιεί όλες τις άλλες σχέσεις: παραγωγικές, οικονομικές, κοινωνικές, παραδοσιακές, συναισθηματικές, αισθητικές, ιστορικές, επικοινωνιακές.
Προτείνοντας να ανοίξει η συζήτηση για τη μετα-αντιπροσωπευτική δημοκρατία έχω την αίσθηση ότι θέτουμε τον δάκτυλό μας «εις τον τύπον των ήλων». Αυτό έχει ιδιαίτερη σημασία, γιατί απευθυνόμαστε σε πολίτες κουρασμένους, αποστασιοποιημένους και δύσπιστους. Εκείνους πρέπει να πείσει μια ριζική ανακαίνιση των δημοκρατικών θεσμών και άρα της ίδιας της πολιτικής που ασκείται στο όνομα του λαού και χάριν των ανθρώπων που έχουν πραγματική ανάγκη από μια άλλη πολιτική.
* Άρθρο Ευ. Βενιζέλου στην Κυριακάτικη Ελευθεροτυπία,3 Φεβρουαρίου 2008
