23 Νοεμβρίου 2008
Άρθρο Ευ. Βενιζέλου στην Κυριακάτικη Ελευθεροτυπία
Τι να κάνουμε μετά την απόφαση
Η πρόσφατη απόφαση (23.10.2008) του Δικαστηρίου των Ευρωπαϊκών Κοινοτήτων (ΔΕΚ) σχετικά με τη μη συμμόρφωση της Ελλάδας στην οδηγία για την αναγνώριση επαγγελματικών δικαιωμάτων που έχουν αποκτηθεί σε άλλες χώρες-μέλη της Ε.Ε., άνοιξε και πάλι με έντονο τρόπο τη συζήτηση αφενός μεν για την κατάσταση και το μέλλον του δημοσίου πανεπιστημίου, αφετέρου δε για το καθεστώς των «κολεγίων» που παρέχουν στην Ελλάδα εκπαιδευτικές υπηρεσίες στο όνομα πανεπιστημίων άλλων χωρών-μελών, στο πλαίσιο σύμβασης δικαιόχρησης.
*Είναι κατ' αρχάς προφανές ότι έχει διαμορφωθεί στην Ευρωπαϊκή Ενωση μια πραγματική και νομική κατάσταση υπέρ της λειτουργίας αυτών των συμβάσεων δικαιόχρησης. Αυτό έχει ως αποτέλεσμα να λειτουργούν εν δυνάμει σε κάθε χώρα 27 διαφορετικά συστήματα τριτοβάθμιας εκπαίδευσης υπό το πρόσχημα ότι υπάρχουν 27 διαφορετικά συστήματα απονομής επαγγελματικών δικαιωμάτων. Μπορεί σήμερα αυτό να αφορά κυρίως υπηρεσίες που διατίθενται στο όνομα βρετανικών πανεπιστημίων, η γενίκευση όμως του φαινομένου δεν είναι καθόλου δύσκολη ιδίως για τις χώρες της «νέας Ευρώπης» (Τσεχία, Σλοβακία, Ρουμανία κ.ο.κ.). Αυτό αφορά και την παροχή υπηρεσιών από επιχειρήσεις συμβαλλόμενες με ιδιωτικά πανεπιστήμια που εδρεύουν στην Κύπρο.
*Μπροστά σε αυτήν την πραγματικότητα, όσοι πιστεύουμε στην αποστολή και την προοπτική του δημόσιου πανεπιστημίου οφείλουμε να πούμε με υπεύθυνο τρόπο τι είναι αυτό που μπορεί και πρέπει να γίνει ξεκινώντας από την όσο γίνεται ακριβέστερη περιγραφή του πλαισίου που έχει διαμορφωθεί με τις αποφάσεις του ΔΕΚ:
1.Η απόφαση του ΔΕΚ αφορά την άρνηση της Ελλάδας να συμμορφωθεί στις ισχύουσες οδηγίες για την αναγνώριση επαγγελματικών δικαιωμάτων που έχουν χορηγηθεί σε άλλες χώρες- μέλη.Τόσο η απόφαση στην υπόθεση «Επιτροπή κατά Ελλάδος» όσο και η απόφαση στην υπόθεση «Επιτροπή κατά Ισπανίας» δεν αφορούν την αναγνώριση ακαδημαϊκών τίτλων και δικαιωμάτων.
2. Το ΔΕΚ επαναλαμβάνει τη διαπίστωση ότι η Ελλάδα μπορεί, σύμφωνα με την οδηγία, να προβλέπει, όπου χρειάζεται, πριν από την αναγνώριση των επαγγελματικών δικαιωμάτων, αντισταθμιστικά μέτρα με τη μορφή πρακτικής εξάσκησης ή εξεταστικής δοκιμασίας κατ' επιλογήν του ενδιαφερομένου.
3. Το Δικαστήριο θεωρεί ότι δικαιούχοι των ρυθμίσεων της οδηγίας είναι και οι έλληνες πολίτες που απέκτησαν επαγγελματικά δικαιώματα σε άλλη χώρα-μέλος σπουδάζοντας στην Ελλάδα σε φορέα που προσφέρει επαγγελματική εκπαίδευση στο πλαίσιο σύμβασης δικαιόχρησης με πανεπιστήμιο άλλης χώρας-μέλους, η οποία και πιστοποιεί την επάρκεια των επαγγελματικών προσόντων.
4. Το Δικαστήριο δεν ασχολείται ευθέως με το καθεστώς των συμβάσεων δικαιόχρησης και των «κολεγίων». Ασχολείται με τα επαγγελματικά δικαιώματα που αποκτά κάποιος που φοίτησε σε αυτά, εφόσον αυτά λειτουργούν.
Το ζήτημα της εγκατάστασης και παροχής υπηρεσιών από πανεπιστήμια χωρών-μελών μέσω ιδιωτικών επιχειρήσεων που συμβάλλονται μαζί τους έχει απασχολήσει το Δικαστήριο στην υπόθεση «Νέρι κατά Ιταλίας».
Με δεδομένο όμως ότι η Ιταλία επέτρεπε τότε στα δικά της πανεπιστήμια να συνάπτουν τέτοιες συμβάσεις. Είναι κρίσιμο το ότι στις τελευταίες αποφάσεις το Δικαστήριο δεν ασχολήθηκε με το πεδίο εφαρμογής της οδηγίας για την παροχή υπηρεσιών (οδηγία Μπόλκενσταϊν) στο πεδίο της εκπαίδευσης και πιο συγκεκριμένα με το ζήτημα αν τα δίδακτρα που καταβάλλονται σ' ένα δημόσιο και άρα μη κερδοσκοπικό πανεπιστήμιο, π.χ. βρετανικό, συνιστούν «αμοιβή» την οποία το πανεπιστήμιο μπορεί σε μια άλλη χώρα να μοιράζεται με μια ιδιωτική επιχείρηση μέσω δικαιόχρησης. Αυτό είναι, κατά τη γνώμη μου, κομβικό σημείο για την υπαγωγή ή μη στην οδηγία Μπόλκενσταϊν.
5. Το ΔΕΚ καταρρίπτει τον ισχυρισμό που πολλοί διακίνησαν τα προηγούμενα χρόνια στην Ελλάδα πως ήταν δήθεν αναγκαία η αναθεώρηση του άρθρου 16 του συντάγματος προκειμένου να τεθούν υπό ποιοτικό έλεγχο τα «κολέγια». Η χώρα υποδοχής δεν μπορεί κατά το ΔΕΚ να επιβάλλει τέτοιους ελέγχους. Ο πρόσφατος μάλιστα νόμος για τα «κολέγια», αντί να λύνει, οξύνει το πρόβλημα, καθώς ο έλληνας νομοθέτης αποδέχεται τις συμβάσεις δικαιόχρησης, ενώ θα έπρεπε να θεσπίσει αυστηρούς όρους λειτουργίας για κάθε κέντρο ελευθέρων σπουδών, απαγορεύοντας ρητά τη σύναψη συμβάσεων δικαιόχρησης στο πεδίο της τριτοβάθμιας εκπαίδευσης τόσο για τα ελληνικά πανεπιστήμια όσο και για τα πανεπιστήμια άλλων χωρών-μελών ώστε να υπάρχει ένα σοβαρό νομικό και πολιτικό επιχείρημα εφόσον η Ελλάδα, σε συνεργασία με άλλες χώρες-μέλη, θελήσει να θέσει το ζήτημα στις ορθές διαστάσεις του.
6. Από τις αποφάσεις του ΔΕΚ προκύπτει ότι δεν αρκεί η ολοκλήρωση των σπουδών σε κάποιο «κολέγιο», αλλά απαιτείται η απόκτηση επαγγελματικών δικαιωμάτων σε άλλη χώρα-μέλος. Δεν αρκεί π.χ. να κάνεις ιατρικές ή νομικές σπουδές σε συνεργασία με κάποιο βρετανικό πανεπιστήμιο, αλλά πρέπει να αναγνωρίζεσαι ως γιατρός ή δικηγόρος στο Ηνωμένο Βασίλειο και να έχεις δικαίωμα εγγραφής στα βρετανικά επαγγελματικά σώματα.
*Μπροστά σε αυτή την κατάσταση υπάρχει μία σειρά από πράγματα που πρέπει να γίνουν τόσο σε εθνικό όσο και σε κοινοτικό επίπεδο:
*Η συμμόρφωση της Ελλάδας στις οδηγίες για τα επαγγελματικά δικαιώματα πρέπει να είναι πλήρης. Πλήρης συμμόρφωση όμως σημαίνει και αυστηρή και σοβαρή χρήση των αντισταθμιστικών μέτρων που προβλέπουν οι οδηγίες με τη μορφή πρακτικής άσκησης ή εξετάσεων.
*Προέχει, βεβαίως, η κατοχύρωση των επαγγελματικών δικαιωμάτων των πτυχιούχων όλων των τμημάτων των ελληνικών πανεπιστημίων και ΤΕΙ που ακόμη δεν έχουν αναγνωρισμένα δικαιώματα.
Οποιαδήποτε καθυστέρηση είναι πλέον απαράδεκτη και προκλητική.
*Οι όροι ελεύθερης εγκατάστασης και παροχής υπηρεσιών στο πεδίο της τριτοβάθμιας εκπαίδευσης που εμφανίζεται από την Επιτροπή και δυστυχώς και από το ΔΕΚ μόνον ως πεδίο απόκτησης επαγγελματικών δικαιωμάτων, γιατί διαφορετικά δεν θα μπορούσε να θεμελιωθεί κατά τα άρθρα 149 και 150 ΣυνΕΚ κοινοτική αρμοδιότητα, πρέπει να συζητηθούν το ταχύτερο δυνατόν σε όλα τα αρμόδια όργανα της Ευρωπαϊκής Ενωσης: στο Ευρωπαϊκό Συμβούλιο, στο Συμβούλιο με τη συμμετοχή των Υπουργών Παιδείας και Εσωτερικής Αγοράς και στο Ευρωπαϊκό Κοινοβούλιο.
Το εκπαιδευτικό ντάμπινγκ που οργανώνουν ορισμένες χώρες-μέλη δεν μπορεί να αφήνει ασυγκίνητα τα πολιτικά όργανα της Ενωσης. Η παθητική αποδοχή της άποψης ότι η οδηγία Μπόλκενσταϊν ισχύει και για την τριτοβάθμια εκπαίδευση δεν συνάδει με τις αρχές που υιοθετεί η οδηγία στο προοίμιό της. Η διεθνής κινητικότητα των ευρωπαϊκών πανεπιστημίων μπορεί και πρέπει να διασφαλίζεται με τις μεταξύ τους συνεργασίες, τα δίκτυα ανταλλαγών, τα κοινά προγράμματα, την εντατική χρήση του Διαδικτύου και των νέων τεχνολογιών για εξ αποστάσεως εκπαίδευση και όχι με την υποκατάσταση των πανεπιστημίων από επιχειρήσεις παροχής εκπαιδευτικών υπηρεσιών.
*Το κρισιμότερο είναι όμως άλλο: Ολη αυτή η κατάσταση επιβάλλει να αντιμετωπίσουμε συστηματικά και με ριζοσπαστική διάθεση το συνολικό ζήτημα της ελληνικής δημόσιας τριτοβάθμιας εκπαίδευσης: Την οργάνωση και την αποστολή του λυκείου, τον τρόπο εισαγωγής στην τριτοβάθμια εκπαίδευση, τις διαθέσιμες θέσεις σε κάθε σχολή και κάθε τμήμα, το μέλλον των ΤΕΙ που πρέπει να μετατραπούν σε πανεπιστήμια ή να συνενωθούν με υφιστάμενα κ.ο.κ.
*Εφόσον υπάρχουν παιδιά που ζητούν τριτοβάθμια εκπαίδευση και δεν καλύπτονται από τις θέσεις που τους παρέχει το ελληνικό δημόσιο πανεπιστήμιο, θα υπάρχει και αναγκαστική (όχι δηλαδή ως πρώτη επιλογή) φοιτητική μετανάστευση και αγορά για τα «κολέγια».
*Αρα πρέπει να δούμε ξανά στον πυρήνα του το ζήτημα της σχέσης προσφοράς και ζήτησης στην ελληνική δημόσια τριτοβάθμια εκπαίδευση που εμφανίζει τμήματα χωρίς φοιτητές και τμήματα με υπερβολική ζήτηση και άρα πολλούς απογοητευμένους υποψήφιους φοιτητές που αναζητούν αλλού λύση.
Δεν θα υπάρξει σύστημα που να ικανοποιεί όλους όσοι θέλουν να γίνουν δικηγόροι, γιατροί, αρχιτέκτονες ή μηχανικοί Πληροφορικής, αλλά μπορούν και πρέπει να γίνουν πολλά για τη βελτίωση του συστήματος στο πλαίσιο ενός συνολικού σχεδίου για την αναβάθμιση του δημόσιου πανεπιστημίου.
*Το πανεπιστήμιο, με τη σειρά του, πρέπει να πρωτοστατήσει σε αυτό το μεγάλο σχέδιο αναμόρφωσής του και για να το πετύχει αυτό πρέπει να είναι ένα πανεπιστήμιο ανοιχτό, ένα πανεπιστήμιο που συζητά για το μέλλον του και το διαμορφώνει και όχι ένα πανεπιστήμιο που απλώς διαμαρτύρεται διακόπτοντας τη λειτουργία του ενώ οι καταστάσεις διαμορφώνονται ερήμην του.
*Άρθρο Ευ. Βενιζέλου στην Κυριακάτικη Ελευθεροτυπία, 23 Νοεμβρίου 2008
