7 Οκτωβρίου 2022

Άρθρο Ευάγγελου Βενιζέλου για την εφημερίδα Κεφάλαιο και το Capital.gr σε συνεργασία με τους New York Times

Οι πολλαπλές  πραγματικότητες του κόσμου και η δυτική στρατηγική

Εις πείσμα όσων κατά καιρούς και ιδίως μετά την ιστορική ήττα του λεγόμενου υπαρκτού σοσιαλισμού διακήρυξαν το τέλος των ιδεολογιών, οι ιδεολογίες κυριαρχούν στον κόσμο. Προσλαμβάνουν, αλλοιώνουν και εντέλει διαμορφώνουν την πραγματικότητα. Για την ακρίβεια, τις αντιφατικές και συγκρουόμενες εκδοχές της πραγματικότητας. Μιας πραγματικότητας που είναι ταυτόχρονα ψευδής επειδή έχει διαμορφωθεί τεχνητά, αλλά και αληθής επειδή είναι δραματικά απτή λόγω της βίας, συμβολικής και υλικής, που εμπεριέχει.

Όταν αναφέρομαι στις «ιδεολογίες» δεν εννοώ πλέον τις μεγάλες ιδεολογίες του 20ου αιώνα που παρά τις συγκρούσεις τους είχαν ως απώτερη κοινή μήτρα τον διαφωτισμό και ως εκ τούτου ήταν «δυτικές», αλλά σε συστήματα πεποιθήσεων, προκαταλήψεων και στερεοτύπων, που έχουν είτε θρησκευτική είτε φιλοσοφική αναγωγή. Κοινός παρονομαστής τους είναι το γεγονός ότι δεν μπορούν αλλά ούτε και διεκδικούν να χαρακτηριστούν ορθολογικά.

Τις πολλαπλές πραγματικότητες, για την ακρίβεια τις πολλές διαφορετικές πολιτιστικές, ηθικές, αναπτυξιακές και τεχνολογικές εποχές που συνυπάρχουν στον πλανήτη, δεν τις δημιουργούν βέβαια μόνο οι ιδεολογίες, οι θρησκείες, τα συστήματα πεποιθήσεων, αλλά προφανώς βαθιά ριζωμένες καταστάσεις. Οι εξηγήσεις είναι πρωτίστως ιστορικές. Όμως η επιρροή των ιδεών με την ευρύτερη έννοια του όρου είναι πάντα  καθοριστική. Οι διαφορές  ανάμεσα  στον δυτικό  φιλελευθερισμό και  την ευρωπαϊκή σοσιαλδημοκρατία, τον ισλαμικό  φονταμενταλισμό, την κινεζική meritocracy, τη θεωρία του «ρωσικού κόσμου» είναι προφανείς και καταλυτικές. 

Οι ιδέες, ακόμη και οι λεγόμενες μεγάλες, ακόμη και αυτές που δεν εμπεριέχουν γενετικά το σπέρμα μιας ολιστικής και ως εκ τούτου ολοκληρωτικής αντίληψης, ακόμη και αυτές που δεν σχετίζονται με πράξεις βίας, αλλά με τις πιο ευχάριστες, αθώες και ειρηνικές όψεις της ανθρώπινης ζωής, γεννιούνται και λειτουργούν μέσα σε ένα συγκεκριμένο περιβάλλον.

Οι ιδέες προσλαμβάνουν, ερμηνεύουν και ενίοτε αλλάζουν την πραγματικότητα όχι μόνο πολιτικά και πολιτιστικά αλλά επιστημονικά, τεχνολογικά, οικονομικά.  Η θεωρητική φυσική προηγείται της πειραματικής. Οι υποθέσεις εργασίας κινούν την έρευνα και οδηγούν στις ανακαλύψεις. 

Η προσέγγισή μου είναι βεβαίως βαθιά επηρεασμένη από μια ευρωπαϊκή, δυτική αντίληψη για την ιστορία, την επιστήμη, το επίπεδο διαβίωσης, την αξία του ανθρώπου και της ζωής του, τη δημοκρατία, το κράτος δικαίου και τα ανθρώπινα δικαιώματα, τη φιλελεύθερη δημοκρατία.

Αυτή η προσέγγιση δοκιμάζεται σκληρά από την αλληλουχία των κρίσεων τα τελευταία περίπου δεκαπέντε χρόνια. Ο κόσμος, όπως τον αντιλαμβάνεται η Δύση, χάνει τις βεβαιότητές του με κορυφαία τη βεβαιότητα της οριστικής προόδου, αυτής που συνοδεύεται από μη ανατρέψιμα επιτεύγματα, από κεκτημένα οικονομικά, θεσμικά και πολιτιστικά. Η δοκιμασία συνίσταται, κατά τη γνώμη μου, στην επιστροφή των αρχαϊκών απειλών που η δυτική αντίληψη θεωρούσε οριστικά εξαφανισμένες. 

Τα λίγα τελευταία χρόνια, όλα σχεδόν παλινδρομούν. Οι οικονομικές κατακτήσεις εμφανίζονται εύθραυστες, όπως έδειξε η οικονομική κρίση της περασμένης δεκαετίας. Τα ιατροβιολογικά επιτεύγματα είναι ανεπαρκή, όπως έδειξε η πανδημία. Οι τεχνολογικές εξελίξεις προσφέρουν μεγάλες ευκολίες και εμπεριέχουν ακόμη μεγαλύτερες απειλές, όπως δείχνει η κατάσταση στην κυβερνοσφαίρα. Οι  διεθνείς συσχετισμοί που διαμορφώθηκαν  μετά τη διάλυση της Σοβιετικής Ένωσης τελούν υπό αναδιάταξη μετά τη ρωσική στρατιωτική εισβολή και τον πόλεμο στην Ουκρανία.

Το χειρότερο είναι ότι η φιλελεύθερη δημοκρατία, η επιτομή του δυτικού πολιτικού και θεσμικού πολιτισμού και η προϋπόθεση της οικονομικής και τεχνολογικής υπεροχής της Δύσης, δυσκολεύεται να διαχειριστεί τις εσωτερικές της αντιφάσεις. Αυτό  δείχνει η συνεχής αγωνία για την έκβαση εκλογών. Στη Γαλλία πριν λίγους μήνες, τώρα στην Ιταλία, κυρίως στις ΗΠΑ.

Η δυτική πραγματικότητα δεν είναι καθόλου αυτονόητο ότι ισχύει οικουμενικά. Άλλες  πραγματικότητες διεκδικούν τον ζωτικό τους  χώρο με ώμο πολλές φορές τρόπο. Επικαλούνται άλλωστε την πιο «πραγματική» πραγματικότητα του συσχετισμού των δυνάμεων, εντέλει του πυρηνικού. 

Η δυτική πραγματικότητα, καλείται συνεπώς να υπερασπιστεί με σθεναρό, αποφασιστικό αλλά και διορατικό και αποτελεσματικό τρόπο τις αντιφάσεις και τα επιτεύγματά της. Με πρώτο και κύριο τη φιλελεύθερη δημοκρατία που έχει ως προϋπόθεση την κοινωνική συνοχή και την πειστική απάντηση στην πρόκληση των διευρυνόμενων ανισοτήτων. Αλλά και την τεχνολογική της πρωτοπορία, τη στρατιωτική της ισχύ, την ενεργειακή της αυτονομία, την ευαισθησία της  για την κλιματική κρίση και βεβαίως την πολιτιστική της ταυτότητα.

Η υπεράσπιση αυτή προϋποθέτει μια μαχητική και μαχόμενη αντίληψη για τη φιλελεύθερη δημοκρατία και για τη Δύση ως στρατηγική οντότητα, με σεβασμό στις εγγυήσεις και τα αντίβαρα της δημοκρατίας και του κράτους δικαίου αλλά χωρίς την επανάπαυση μιας καντιανής αντίληψης περί αιώνιας ειρήνης.

Δυστυχώς η Ευρώπη και πιο συγκεκριμένα η Ευρωπαϊκή Ένωση δεν έχει την ικανότητα να συγκροτήσει  μια  τέτοια  ολοκληρωμένη στρατηγική και οι ΗΠΑ τελούν υπό το καθεστώς του εσωτερικού τους διχασμού και υπό την αβεβαιότητα των ενδιάμεσων εκλογών για το Κογκρέσο και ιδίως των επόμενων προεδρικών εκλογών.

Αυτό  το  θεμελιώδες  ερώτημα για το  ποια θα είναι η πραγματικότητα του  κόσμου τα επόμενα χρόνια,  πρέπει να καταστεί το κεντρικό θέμα συζήτησης στο εσωτερικό της Ευρώπης και στον ευρωατλαντικό διάλογο. Όχι μιας συζήτησης σημειακής και αποσπασματικής αλλά βαθιά στρατηγικής, δηλαδή συζήτησης αξιακής, ιστορικής, πολυεπίπεδης  και πρακτικής υπαρξιακού χαρακτήρα. 

https://www.capital.gr/arthra/3660854/oi-pollaples-prag%C2%B5atikotites-tou-kos%C2%B5ou-kai-i-dutiki-stratigiki 

• Προηγούμενο
• Επόμενο