Δεκέμβριος 2024
Πρόλογος Ευάγγελου Βενιζέλου στο βιβλίο του Ιωάννη M. Κονιδάρη, Πολιτεία και Εκκλησία στην πράξη. Απάνθισμα άρθρων, εκδόσεις Επίκεντρο, 2024
Οι σχέσεις Κράτους και Εκκλησίας, η εκκλησιαστική πολιτική του κράτους και η σχέση της Εκκλησίας με την πολιτική, είτε ως πολιτική θεολογία που αφορά αυτό καθεαυτό το θεολογικό δόγμα είτε ως ανάμιξη της Εκκλησίας στο πολιτικό γίγνεσθαι, αλλά και το εκκλησιαστικό γίγνεσθαι, τα σχετικά με τη διοικούσα εκκλησία, την εκλογή, την προσωπικότητα και το ύφος των εκάστοτε αρχιεπισκόπων Αθηνών και τη λειτουργία του συνοδικού συστήματος, οι σχέσεις του Οικουμενικού Πατριαρχείου με την Εκκλησία της Ελλάδος, η ποικιλία των εκκλησιαστικών καθεστώτων που υπάρχουν στην ελληνική επικράτεια με κορυφαίες πτυχές το καθεστώς των μητροπόλεων των «νέων χωρών» και το καθεστώς του Αγίου Όρους, τα κατά καιρούς αναφυόμενα ζητήματα κανονικού δικαίου, η λεπτή διαχωριστική γραμμή μεταξύ νομιμότητας και κανονικότητας, οι διορθόδοξες και διαχριστιανικές σχέσεις, η γεωπολιτική διάσταση της ορθοδοξίας, είναι μερικές μόνο από τις θεματικές που στεγάζονται υπό τον τίτλο «Πολιτεία και Εκκλησία στην πράξη» στο ανά χείρας βιβλίο του αγαπητού φίλου και λαμπρού συναδέλφου Ιωάννη Κονιδάρη.
Σε αυτό το ευρύ, πολύπλοκο και γοητευτικό φάσμα κινείται η συστηματική αρθογραφία του συγγραφέα μέσω των στηλών της εφημερίδας «Το Βήμα» / «Το Βήμα της Κυριακής» τα τελευταία εικοσιπέντε χρόνια ένα απάνθισμα της οποίας συγκροτεί τον παρόντα τόμο. Ο συγγραφέας δεν απευθύνεται με τα κείμενα του αυτά στο στενό ακροατήριο των ειδικών, κυρίως νομικών και θεολόγων, αλλά στο πλατύτερο κοινό των αναγνωστών μιας ιστορικής και έγκυρης εφημερίδας που αντιλαμβάνεται την κρισιμότητα, το ιστορικό βάθος και την πολιτική σημασία των εξελίξεων σε όλες τις επιμέρους όψεις αυτής της ύλης. Ο Ι. Κονιδάρης γράφει εύληπτα και συνοπτικά γιατί πίσω από κάθε τέτοιο κείμενο «γενικής λήψης», υπάρχει το εντυπωσιακό και κοπιώδες απόθεμα επιστημονικών μελετών και δημοσιεύσεων, μονογραφιών, γνωμοδοτήσεων και διδακτικών βιβλίων του συγγραφέα. Επιπλέον δε, υπάρχει ως υπόβαθρο ο τεράστιος πλούτος της εμπειρίας του από τη συμμετοχή στη διαμόρφωση και άσκηση της εκκλησιαστικής πολιτικής.
Ο Ιωάννης Κονιδάρης, ομότιμος καθηγητής του Εκκλησιαστικού Δικαίου στη Νομική Σχολή του ΕΚΠΑ, είναι επιπλέον ο πρύτανης των δασκάλων και ερευνητών του απαιτητικού αυτού κλάδου , έχει διατελέσει Γενικός Γραμματέας Θρησκευμάτων σε μια ιδιαίτερα κρίσιμη περίοδο (2001-2004) και είναι μεταξύ άλλων ο κτήτωρ και διευθυντής της υποδειγματικής επιθεώρησης Εκκλησιαστικού και Κανονικού Δικαίου «Νομοκανονικά» (Εκδόσεις Σάκκουλα). Διαθέτει συνεπώς την πιο έγκυρη, εμπεριστατωμένη και σοφή γραφίδα στο πεδίο στο οποίο κινείται. Καθόλου τυχαία έχει χειροθετηθεί από την ΑΘΠ τον Οικουμενικό Πατριάρχη κ.κ. Βαρθολομαίο «Άρχων Μέγας Δικαιοφύλαξ».
Ο υπότιτλος του έργου («απάνθισμα άρθρων») είναι υπερβολικά σεμνός και αδικεί το περιεχόμενό του. Στην πραγματικότητα πρόκειται για ένα πολύπτυχο συστηματικό έργο εκκλησιαστικού και κανονικού Δικαίου, εκκλησιαστικής, πολιτικής και διπλωματικής ιστορίας, διεθνών εκκλησιαστικών σχέσεων και εκκλησιαστικής γεωπολιτικής . Ο συγγραφέας πραγματεύεται επιπλέον κρίσιμα ταυτοτικά ζητήματα που ταλανίζουν το έθνος ως συλλογικό υποκείμενο από την έναρξη του Αγώνα της Ανεξαρτησίας μέχρι σήμερα, ζητήματα σχετικά με τα δικαιώματα του ανθρώπου και το επίπεδο προστασίας της θρησκευτικής ελευθερίας και γενικότερα του κράτους δικαίου στην ΕΕ και στο Συμβούλιο της Ευρώπης, ζητήματα του εκκλησιαστικού και κοινωνικού βίου που καλύπτουν μια περίοδο περίπου εικοσιπέντε ετών, το δεύτερο μισό της Μεταπολίτευσης. Αυτή είναι η άλλη διάσταση του βιβλίου, πρόκειται για την καταγραφή, ανάλυση και αξιολόγηση της καμπύλης της Μεταπολίτευσης στο πεδίο των σχέσεων Πολιτείας και Εκκλησίας . Η «Μεταπολίτευση» στην Εκκλησία προηγείται άλλωστε κατά ένα σχεδόν χρόνο της πολιτειακής Μεταπολίτευσης του 1974 και σηματοδοτεί την έναρξη ενός κύκλου σύγκρουσης μεταξύ «κανονικότητας» και «νομιμότητας» που έχει αποτελέσει αντικείμενο ενδελεχούς επιστημονικής έρευνας από τον Ιωάννη Κονιδάρη.
Οι τίτλοι των επιμέρους θεματικών ενοτήτων του βιβλίου (Εκκλησία και Πολιτική, Θρησκευτική ελευθερία, Οικουμενικό Πατριαρχείο, Εκκλησία της Ελλάδος - Αρχιεπισκοπία Χριστοδούλου και Αρχιεπισκοπία Ιερώνυμου Β ´ - Εκκλησία και πανδημία, Εκκλησιαστική περιουσία, Ουκρανία και αυτοκέφαλο, Άγιον Όρος, Εβραϊκές κοινότητες, Μουσουλμάνοι, Αποτέφρωση νεκρών ) δείχνουν το εύρος και την πληρότητα της προσέγγισης. Τα κείμενα δημοσιεύθηκαν με τον ρυθμό του δημοσιογραφικού χρόνου, διαθέτουν όμως την επιστημονική εγκυρότητα και τη βαρύτητα που τους προσδίδει η υπογραφή του Ιωάννη Κονιδάρη ο οποίος με το ογκώδες ποσοτικά και ποιοτικά επιστημονικό του έργο κανοναρχεί την επιστημονική συζήτηση και με την επίπονη και συστηματική αρθρογραφία του που απευθύνεται στη γενική κοινή γνώμη υπομνηματίζει την διαδρομή που διήνυσαν οι σχέσεις Πολιτείας και Εκκλησίας σε όλη την περίοδο της Μεταπολίτευσης. Ο συγγραφέας βρίσκεται πάντα σε εντυπωσιακή ετοιμότητα, σχολιάζει αμέσως τις εξελίξεις, τις εντάσσει στα ιστορικά, νομικά και κανονολογικά συμφραζόμενά τους, αναλύει τα βαθύτερα αιτία και τη δυναμική τους, συνθέτει πάντα τη μεγάλη εικόνα, έχει πλήρη αίσθηση των πολιτικών επιπτώσεων στο επίπεδο τόσο της εκκλησιαστικής όσο και της κρατικής πολιτικής.
Τα θέματα βεβαίως έρχονται στην επικαιρότητα, αποσύρονται και επανέρχονται συνήθως αφού επιδεινωθούν. Ο πιστός όμως αναγνώστης της αρθρογραφίας του Ιωάννη Κονιδάρη και πολύ περισσότερο ο μελετητής του επιστημονικού έργου του, έχει αποκτήσει στο μεταξύ τα αναγκαία αναλυτικά εργαλεία και μπορεί να ερμηνεύει γεγονότα και καταστάσεις. Ο συγγραφέας δηλώνει με σαφήνεια τις ερμηνευτικές του επιλογές εκκινώντας από το κανονιστικό περιεχόμενο του άρθρου 3 Σ που βρίσκεται διαρκώς υπό «αναθεωρητική» συζήτηση και το συνταγματικά ρυθμισμένο σύστημα σχέσεων κράτους και εκκλησίας και από την πρωταρχία της θρησκευτικής ελευθερίας που κατοχυρώνεται στο άρθρο 13 Σ, όπως αυτό ερμηνεύεται σύμφωνα με την ΕΣΔΑ και την πλούσια νομολογία του ΕΔΔΑ και τον ΧΘΔ ΕΕ και τη συναφή νομολογία του ΔΕΕ στο πεδίο της συνύπαρξης της εθνικής, της ενωσιακής και της διεθνούς έννομης τάξης στο οποίο αναδύεται το «επαυξημένο Σύνταγμα», αυτό που προσφέρει στη δημοκρατία, το κράτος δικαίου και τα ανθρώπινα δικαιώματα τη μεγαλύτερη δυνατή προστασία. Από αυτήν την οπτική γωνία ο Ιωάννης Κονιδάρης προσεγγίζει όλα τα επιμέρους θέματα ο κατάλογος των οποίων είναι μακρύς και επίμονος.
Αξίζουν θερμές ευχαριστίες στον συγγραφέα αλλά και στον εκδότη για τη συγκέντρωση, έστω με αποκλεισμούς λόγω του μεγάλου αριθμού τους, αυτών των κειμένων που είναι πλέον δυσεύρετα και τη συστηματική ταξινόμησή τους σε θεματικές ενότητες. Η ανα χείρας έκδοση είμαι βέβαιος ότι θα καταστεί βιβλίο αναφοράς για τις σχέσεις Πολιτείας και Εκκλησίας και τη διαρκή δοκιμασία τους στην πράξη. -
Σεπτέμβριος 2024
Ευάγγελος Βενιζέλος