15 Νοεμβρίου 2006
Αγόρευση Ευ. Βενιζέλου στην Επιτροπή Αναθεώρησης του Συντάγματος κατά τη συζήτηση επί των άρθρων 68- 80 του Συντάγματος.
1. Η ανάγκη υπέρβαση της κρίσης της αντιπροσωπευτικής δημοκρατίας
Η σημερινή ενότητα μας φέρνει αντιμέτωπους με το πρόβλημα της κρίσης της αντιπροσωπευτικής δημοκρατίας. Οι αντιπροσωπευτικοί θεσμοί δεν πείθουν τις κοινωνίες στις οποίες αναφέρονται. Απαξιώνονται, δεν δίνουν πειστικές απαντήσεις απέναντι σε μία κοινωνία που νοιώθει ότι υποαντιπροσωπεύεται πολιτικά. Χρειάζονται συνεπώς πολλές και συστηματικές θεσμικές παρεμβάσεις, προκειμένου να αναζωογονηθούν οι αντιπροσωπευτικοί θεσμοί, να αξιοποιηθούν οι θεσμοί άμεσης ή ημιάμεσης δημοκρατίας και να ανατραπεί η σχέση δυσπιστίας που υπάρχει ανάμεσα στο λαό, τους πολίτες και τα αντιπροσωπευτικά πολιτικά όργανα του κράτους, με την ευχή και την προσδοκία η σχέση αυτή να γίνει μία σχέση εμπιστοσύνης.
Δεν είναι εύκολο αυτό. Αλλά δεν υπάρχει ιστορικά και τίποτα σημαντικότερο από την αντιπροσωπευτική δημοκρατία και τους θεσμούς της. Αυτό που λέγεται δημοκρατία, από τον 18ο αιώνα έως σήμερα, είναι πολύ απλά η συνταγματική δημοκρατία, ή με άλλη διατύπωση η αντιπροσωπευτική δημοκρατία. Όλες οι άλλες ιστορικές εμπειρίες οδηγήθηκαν σε αδιέξοδο και σε παταγώδη αποτυχία.
Είναι αναγκαίες οι τροποποιήσεις που προτείνουμε σήμερα και τα δύο κόμματα; Όχι. Μπορούν να θεσπιστούν οι ρυθμίσεις αυτές με τον κανονισμό της Βουλής και με κοινούς νόμους; Προφανέστατα. Όλα αυτά που λέμε μπορούν κάλλιστα να γίνουν με απλούς νόμους και με τον Κανονισμό της Βουλής. Γιατί εισάγονται με τη μορφή συνταγματικών διατάξεων; Γιατί το Σύνταγμα λειτουργεί και συμβολικά, προτρεπτικά, παιδαγωγικά και γιατί υπάρχουν ορισμένες εστίες ερμηνευτικής διαφωνίας, που δυστυχώς πρέπει να ταμούν.
2. Η Βουλή και οι ανεξάρτητες αρχές
Επιμένει, για παράδειγμα, η πλειοψηφία, ότι δεν μπορεί η Βουλή να επιλέγει με την ίδια διαδικασία που το κάνει για τις συνταγματικά προβλεπόμενες ανεξάρτητες αρχές, τα μέλη ανεξαρτήτων αρχών που δεν έχουν συσταθεί με το Σύνταγμα, αλλά με νόμο. Και έχει καταργήσει τη συμμετοχή της Βουλής στη διαδικασία επιλογής που προβλεπόταν με παλαιότερους νόμους. Αυτό είναι λάθος κατά τη γνώμη μου. Φυσικά και μπορεί ο νόμος να αναθέτει σε κοινοβουλευτικό όργανο την επιλογή, όχι μόνο την ακρόαση και τη διατύπωση γνώμης. Αλλά βλέπετε ότι έχει προκύψει μεγάλη διαφωνία. Είναι μία ευκαιρία να τη λύσουμε.
Όπως είναι μία ευκαιρία να κάνουμε μία συζήτηση στη Βουλή, για την αξιολόγηση της απόδοσης και του έργου των ανεξαρτήτων αρχών. Υπάρχουν πολλές αρνητικές όψεις και πολλές θετικές όψεις. Υπάρχουν αντιφάσεις, ανεπάρκειες, ανακολουθίες. Μα, αυτά που δεν μπόρεσε να κάνει το πολιτικό σύστημα, επί τόσες δεκαετίες, δεν μπορούμε να έχουμε την αξίωση να τα κάνουν οι ανεξάρτητες αρχές μέσα σε πέντε χρόνια.
Όσα είπε ο ειδικός εισηγητής της πλειοψηφίας σήμερα στην ομιλία του, τα έχω πει ως γενικός εισηγητής της πλειοψηφίας στην αναθεωρητική Βουλή του 2000-2001, εξηγώντας για ποιο λόγο αναγκαζόμαστε να καταφύγουμε στη λύση των ανεξαρτήτων αρχών. Υπάρχουν, όμως, ανεξάρτητες αρχές που έχουν συσταθεί δια νόμου, όπως η Επιτροπή Ανταγωνισμού, για παράδειγμα, οι οποίες παίζουν πολύ σημαντικό ρόλο και είναι κρίσιμο να υπάρχουν εγγυήσεις θεσμικές για την ανεξαρτησία, την ακεραιότητα και την αποτελεσματικότητα των μελών τους.
3. Οι κοινοβουλευτικές ακροάσεις
Το ίδιο και οι ακροάσεις. Εμείς προτείνουμε γενίκευση των ακροάσεων. Προτείνουμε και η ηγεσία της δικαιοσύνης να διέρχεται από το στάδιο της ακρόασης, πριν την οριστική επιλογή που θα γίνει από το Υπουργικό Συμβούλιο. Γιατί το να βλέπεις το πρόσωπο, να το ελέγχεις, να αντιλαμβάνεσαι την ποιότητα του λόγου του και της σκέψης του, είναι πολύ σημαντικό. Και να σας πω κάτι; Όποιος δεν μπορεί να διέλθει από τη διαδικασία της ακρόασης δεν πρέπει να καταλάβει, ούτε κορυφαία θέση στη δικαιοσύνη, ούτε κορυφαία θέση στις ένοπλες δυνάμεις. Πρέπει να έχει συγκροτημένη προσωπικότητα, θάρρος γνώμης, σεβασμό στο Κοινοβούλιο και αίσθηση σεβασμού των δημοκρατικών θεσμών. Διότι ο εντολέας των Ενόπλων Δυνάμεων και ο πολιτικός προϊστάμενός τους είναι η Κυβέρνηση και άρα η Βουλή και οι δικαστικές αποφάσεις εκδίδονται και εκτελούνται στο όνομα του ελληνικού λαού. Δεν υπάρχει καμία θεωρία ισοτιμίας των εξουσιών, που την ακούω να έρχεται και να επανέρχεται, ως αυτονόητη. Άλλο διάκριση των εξουσιών, άλλο ανεξαρτησία της δικαιοσύνης και άλλο ισοδυναμία και ισοτιμία. Που βρέθηκε η ισοτιμία και η ισοδυναμία των τριών λειτουργιών του κράτους; Είναι ισότιμη η νομοθετική και η εκτελεστική εξουσία; Έλεος πια! Η εκτελεστική εξουσία υπάγεται στη νομοθετική και εξαρτάται από την εμπιστοσύνη της. Πώς είναι ισότιμες; Η δικαστική είναι ισότιμη της νομοθετικής; Εκτελεί και εφαρμόζει τους νόμους. Υποτάσσεται στη νομοθετική εξουσία. Παραπέμπω στον Αριστόβουλο Μάνεση στις σελίδες 370 επόμενες του Β΄ τόμου των «Εγγυήσεων τηρήσεως του Συντάγματος». Μόνο στην οριακή περίπτωση του ελέγχου συνταγματικότητας μπορεί να παραμεριστείίσει διάταξη νόμου στη συγκεκριμένη υπόθεση, ως αντισυνταγματική. Αλλά κατά τα λοιπά εκτελεί τους νόμους. Που έχει διατυπωθεί θεωρητικά και από ποιον, σε ποια περίοδο και σε ποια χώρα, η θεωρία της ισοτιμίας και της ισοδυναμίας των εξουσιών;
3. Λαϊκή νομοθετική πρωτοβουλία
Προσέξτε, δεν χρειάζεται να ανθίσταται η Νέα Δημοκρατία σε αυτές τις προτάσεις. Θα μπορούσαμε να τις έχουμε κάνει και παλαιότερα. Ωριμάζουν οι συνθήκες. Υπάρχει ανάγκη να πείσεις μία κοινωνία των πολιτών, η οποία θεωρεί ότι μέσα από τις δικές της διαδικασίες εκφράζει αυθεντικότερα το κοινό φρόνημα και πρέπει αυτό να το φέρουμε μέσα στους θεσμούς του κοινοβουλευτικού συστήματος. Το όριο για να εισαχθεί ένα κόμμα στη Βουλή είναι 3%, θα έχει έτσι δέκα Βουλευτές, με βάση το νέο εκλογικό σύστημα. Άρα, αν έχει καταφέρει κάποιος να μαζέψει τόσες υπογραφές, πρέπει να τον ακούσεις, να συζητήσεις γύρω από αυτό που λέει. Προφανώς, εάν ξεκινήσει η διαδικασία, θα σπεύσουν τα κόμματα, οι μεμονωμένοι Βουλευτές, να υιοθετήσουν το αίτημα και να υποβάλλουν την πρόταση. Αλλά και ένα κίνημα πολιτών, οφείλεις να το σεβαστείς.
4. Συμμετοχή της Τοπικής Αυτοδιοίκησης στο νομοθετικό έργο
Έχουμε συγκροτήσει την ΟΚΕ. Οι γενικές διατάξεις προβλέπουν ακρόαση φορέων πριν από κάθε νομοσχέδιο. Τι πειράζει να πούμε και ρητά, ότι τα αντιπροσωπευτικά όργανα της αυτοδιοίκησης, η ΚΕΔΚΕ και η ΕΝΑΕ, ή η Ένωση των Περιφερειών αύριο λένε τη γνώμη τους; Οι πάντες λένε τη γνώμη τους. Ούτως ή άλλως τους καλούμε σε ακρόαση και την διατυπώνουν τη γνώμη τους. Μην ανθίσταται, λοιπόν, η Νέα Δημοκρατία και εμφανίζεται και θεσμικά συντηρητική σε τέτοιες προτάσεις, οι οποίες μπορούν να μας επιτρέψουν να λύσουμε προβλήματα σχέσεων με την κοινωνία και τους πολίτες.
5. Εγγυήσεις του Δημοσίου
Η ισχύουσα νομοθεσία προβλέπει σοβαρό έλεγχο, απόφαση διϋπουργικής επιτροπής. Δεν πειράζει το ζήτημα να έρχεται και στη Βουλή με τη μορφή τυπικού νόμου. Δηλαδή με τη μορφή εμβόλιμων τροπολογιών.
Στην πράξη θα αποτυπωθεί μία «βιομηχανία» τροπολογιών για κάθε εγγύηση μικρή και μεγάλη. Ούτε αυτό με ενοχλεί. Διότι και η τροπολογία, ακόμη και η εμβόλιμη, δίνει δημοσιότητα. Το μαθαίνει η αντιπολίτευση, το μαθαίνουν τα Μέσα Ενημέρωσης. Δεν είναι κακό. Ας γίνεται, έστω και με τη μορφή μιας τρέχουσας τροπολογίας. Η διαφάνεια ποτέ δεν έβλαψε κανέναν. Όλοι θα τα σκέφτονται καλύτερα τα θέματα.
6. Συζήτηση και ψήφιση του προϋπολογισμού
Όταν τροποποιήσαμε το άρθρο 79 το 2001, εισήχθη μία πολύ μεγάλη καινοτομία. Εισήχθη ο θεσμός του προσχεδίου του προϋπολογισμού. Το προσχέδιο κατατίθεται την πρώτη Δευτέρα του Οκτωβρίου, ουσιαστικά ταυτόχρονα με την έναρξη της Συνόδου. Έχει διευρυνθεί η συζήτηση και έχει επεκταθεί χρονικά. Δυστυχώς και επί των δικών μας ημερών και επί των ημερών της σημερινής Κυβέρνησης, καταστρατηγείται η έννοια του προσχεδίου.
Παρουσιάζονται οι γενικές αρχές. Όχι ένα πλήρες προσχέδιο, ούτε καν ένα πλήρες προσχέδιο της εισηγητικής έκθεσης δεν υποβάλλεται. Υποβάλλεται ένα πολύ μικρότερο και γενικόλογο κείμενο. Ένα κείμενο που τελεί υπό διαπραγμάτευση με την Ευρωπαϊκή Ένωση. Άρα, χρειάζεται κάτι καλύτερο. Προσέξτε τώρα τι. Εδώ δοκιμάζεται, αφενός μεν, η έννοια της κυριαρχίας του κράτους, αφετέρου δε, η ίδια η ουσία του κοινοβουλευτισμού. Διότι η Βουλή δεν έχει καμία επιρροή στον προϋπολογισμό. Αυτό που ψηφίζεται με τη διαδικασία των κωδίκων τροποποιείται ανά πάσα στιγμή με απλές αποφάσεις του Υπουργού Οικονομικών, του Υφυπουργού του Γενικού Λογιστηρίου, ερήμην της Βουλής. Η Ευρωπαϊκή Ένωση ανά πάσα στιγμή μπορεί να υπαγορεύσει αλλαγές και οι αλλαγές γίνονται δεκτές. Μόνον η Βουλή δεν μπορεί να επιφέρει αλλαγές. Πιστεύετε ότι δεν τροποποιούνται οι κωδικοί στην εκτέλεση του προϋπολογισμού; Προφανώς. Έχει πλήρη αρμοδιότητα ο Υπουργός Οικονομικών να αλλάζει κατ’ ουσίαν τον προϋπολογισμό.
Ή μήπως όταν έγινε η περιβόητη «απογραφή» δεν άλλαξε ο Προϋπολογισμός; Ή μήπως αύριο, αν γίνει δεκτή η πρόταση του κ. Αλογοσκούφη για την εφάπαξ αναπροσαρμογή του Α.Ε.Π. κατά 25,7% δε θα αλλάξει ο Προϋπολογισμός; Θα αλλάξουν ριζικά όλα τα μεγέθη και όλοι οι δείκτες αναφοράς, καθώς και η αίσθηση που έχουμε για το μέγεθος του κράτους, για το μέγεθος του κοινωνικού κράτους, για το μέγεθος του χρέους, για το μέγεθος του δημοσιονομικού ελλείμματος.
Άρα, τι συζητούμε τώρα; Αν ήμουν στη θέση της κοινοβουλευτικής πλειοψηφίας θα έλεγα ότι «ναι, υιοθετούμε την πρόταση (να μπορεί να επιφέρει η Βουλή επιμέρους τροποποιήσεις μέσα στο γενικό δημοσιονομικό πλαίσιο), διότι το σύστημα γίνεται πιο ορθολογικό, πιο διαφανές, πιο λειτουργικό και η εκάστοτε αντιπολίτευση πιο υπεύθυνη». Διότι εάν έχεις τη δυνατότητα να υποβάλλεις τροποποιήσεις, ουσιαστικά ως αντιπολίτευση πρέπει να υποβάλλεις έναν αντιπροϋπολογισμό και να πεις ότι: Εκεί που λες 3,5% του Α.Ε.Π. για την παιδεία, όπως λέει το φετινό σχέδιο προϋπολογισμού, δηλαδή, λιγότερο απ’ ό,τι πέρυσι, εγώ λέω 4%, για να πω του χρόνου 5% του Α.Ε.Π. και αυτό το διασφαλίζω από τα έσοδα αυτά, από αυτή τη φορολογική πολιτική και από αυτή τη διαρρύθμιση των πρωτογενών δαπανών. Όλοι γίνονται σοβαρότεροι. Η δημοσιονομική διαχείριση γίνεται σοβαρότερη, η Κυβέρνηση γίνεται σοβαρότερη, η Αντιπολίτευση γίνεται σοβαρότερη. Γιατί δεν το υιοθετείτε αυτό; Είναι το επόμενο βήμα. Αυτό έχει μία λογική σταδίων, διότι είπαμε το 2001 το προσχέδιο, τώρα λέμε αυτό. Και αυτό θα μπορούσε να γίνει με απλούστερο τρόπο, χωρίς αναθεώρηση, αν είχαμε αξιοποιήσει τις δυνατότητες που παρέχει το ισχύον Σύνταγμα. Δυστυχώς, βλέπετε ότι ανθίστανται τα Υπουργεία Οικονομικών. Είναι οι πιο συντηρητικοί θεσμοί σε οποιοδήποτε κράτος καθώς και η γραφειοκρατία τους, η οποία πολύ συχνά υπαγορεύει πολιτικές επιλογές.
Άρα, λοιπόν, χρειάζεται και εκεί μία καινοτομία. Μόνο έτσι μπορούμε να εκσυγχρονίσουμε το κλίμα. Διότι δεν αρκεί να έχεις θεσμούς, χρειάζεσαι και κλίμα. Και δεν αρκεί να έχεις καλούς θεσμούς. Στην Ελλάδα γενικώς έχουμε καλούς θεσμούς, καλύτερους από τον ευρωπαϊκό μέσο όρο, θεσμικό ήθος δεν έχουμε. Πανικοβαλλόμεθα.
Ευτυχώς, εδώ έχουμε μία δέσμη διατάξεων που δεν υπάγεται στη συγκυρία. Το τραγικό είναι να δέχεσαι μία αλλαγή στο Σύνταγμα, επειδή έγινε ένα λάθος, βγήκε μία δικαστική απόφαση, όπως με τη συζήτηση που έχει ανοίξει για τις αποδοχές των δικαστικών λειτουργών, κάτι που θα συζητήσουμε την επόμενη φορά.
Άρα, λοιπόν, όταν έχουμε την άνεση να πραγματευθούμε την κατάσταση και την προοπτική των κοινοβουλευτικών θεσμών, πρέπει να είμαστε και αλληλέγγυοι και διορατικοί και ριζοσπαστικοί, διότι διαφορετικά δείχνουμε ότι δεν κατανοούμε το πόσο δύσκολη και δυσάρεστη είναι η θέση μας σε σχέση με την κοινή γνώμη, η οποία μπορεί να ξεσπά - και ορθά- στους αιρετούς αντιπροσώπους της. Και είναι απαξιωτική για τα αιρετικά δημοκρατικά όργανα του κράτους, ενώ ανέχεται τα μη αιρετά, συντηρητικά σώματα, στα οποία δείχνει να έχει μεγαλύτερη εμπιστοσύνη και αυτό είναι μία κρίση της δημοκρατίας. Και όταν έχουμε κρίση της δημοκρατίας πρέπει να είμαστε ανήσυχοι και πρέπει να παίρνουμε πρωτοβουλίες, οι οποίες είναι ενιαίες, διότι αλλιώς θα αρκούμεθα στον εύκολο λαϊκισμό και τη δημαγωγία της αυτοκαταγγελίας, γιατί έτσι παράγεται και αναπαράγεται η απαξία για το πολιτικό σύστημα και όταν τίθεται το πρακτικό ερώτημα «τι προτείνεις», δεν είμαστε σε θέση να προτείνουμε κάτι συγκεκριμένο και να το υιοθετήσουμε. Τώρα υπάρχουν συγκεκριμένες προτάσεις και μπορούμε να τις υιοθετήσουμε. 
* Βλ. σχετικά Ευ. Βενιζέλος, Το αναθεωρητικό κεκτημένο, 2002, σελ. 218 επ., 307 επ. του ίδιου, Συνταγματική αυτοσυνειδησία ή αναθεωρητικός οίστρος;, 2006, σελ. 36 επ.
