12 Ιουλίου 2000


Τα παλιά και κλασικά θέματα διατηρούν πάντα την αξία τους. Μπορεί το μεγάλο θέμα των τελευταίων ημερών παγκοσμίως να είναι η εντυπωσιακή πρόοδος της γενετικής, η αποκάλυψη του γενετικού κώδικα και τα προβλήματα –πολλά από τα οποία είναι εντέλει πολιτικά– που προκαλεί αυτή η εξέλιξη, αλλά τα παλιά κλασικά θέματα που βρίσκονται στον πυρήνα του προβληματισμού για τη δημοκρατία, για τον πολιτικό φιλελευθερισμό, για τη σύγχρονη αντιπροσωπευτική δημοκρατία, εξακολουθούν να έχουν την αξία τους.

Και ακριβώς σε αυτό το μεγάλο μαγνητικό πεδίο που δημιουργούν οι τρεις πόλοι: ελευθερία του Τύπου, πολιτικός πλουραλισμός και προστασία του ατόμου, ήταν αφιερωμένη η ημερίδα που είχε το χαρακτήρα πολιτικής παρέμβασης. Στην αρχή της 3ης χιλιετίας αξίζει τον κόπο και στη χώρα μας, να ξαναπροβληματιστούμε γύρω από τα θέματα αυτά. Θέματα βαθύτατα πολιτικά, τα οποία ακριβώς γι’ αυτό, εγείρουν ένα σύνθετο προβληματισμό: νομικό, πολιτειο-λογικό, ηθικό.

Είχα την ευκαιρία να συντονίσω τις εργασίες της ημερίδας αυτής και να συνοψίσω στο τέλος τα συμπεράσματα που –κατά τη γνώμη μου τουλάχιστον– εξήχθησαν από την όλη συζήτηση.

Τα συμπεράσματα αυτά, κωδικοποιημένα σε εννέα σημεία, δεν διεκδικούν κάποια πρωτοτυπία, επιχειρούν όμως έστω και υπαινικτικά να αξιοποιήσουν και να συνθέσουν ένα πυκνό και πλούσιο διεθνή προβληματισμό. Έναν προβληματισμό νομολογικό, θεωρητικό και, φυσικά, πολιτικό και πάντως ο διάλογος αυτός αξίζει να συνεχισθεί και να τροφοδοτηθεί με νέες συμβολές.

1. Η ελευθερία του Τύπου είναι ιστορικά και θεσμικά η βάση του πολιτικού πλουραλισμού.

2. Το επίπεδο προστασίας της ελευθεροτυπίας ταυτίζεται με το επίπεδο και την ποιότητα της δημοκρατίας σε μία χώρα. Η έννοια της ελευθεροτυπίας περιλαμβάνει και τη λεγόμενη “εσωτερική ελευθερία” του Τύπου, δηλαδή την ελευθερία δράσης και έκφρασης του συντάκτη στο εσωτερικό της επιχείρησης στην οποία εργάζεται. Υπάρχει, βέβαια, όριο που τίθεται από το γεγονός πως ο εκδότης και ο ιδιοκτήτης φέρουν αστική και ποινική ευθύνη για όσα γράφει ή λέει το μέσο ενημέρωσης.

3. Τα Μέσα Μαζικής Ενημέρωσης είναι υποκείμενα δικαιωμάτων, αλλά και φορείς εξουσίας. Εξουσίας πολιτικής, αισθητικής, οικονομικής. Εξουσίας σημαντικής που λειτουργεί ως αναγκαίο αντίβαρο σε σχέση με την πολιτική εξουσία. Λειτουργεί όμως και ως εν δυνάμει απειλή για την προσωπικότητα και τον ιδιωτικό βίο του ατόμου.

4. Η προστασία του ατόμου είναι απολύτως σεβαστή. Και στην αφηρημένη στάθμιση των αγαθών, η προσωπικότητα και ο ιδιωτικός βίος του απλού ατόμου προτάσσεται της ελευθερίας του Τύπου.

5. Ως προς τα δημόσια πρόσωπα, ιδίως τα πρόσωπα της λεγόμενης διαρκούς επικαιρότητας, αλλά και ως προς τα πρόσωπα στιγμιαίας δημοσιότητας γύρω από κρίσιμα θέματα, η μεταχείριση είναι διαφορετική και διαφοροποιημένη. Δημόσια πρόσωπα δεν είναι μόνο οι πολιτικοί αξιωματούχοι ούτε μόνο τα πολιτικά πρόσωπα. Είναι κάθε πρόσωπο που ασκεί καλλιτεχνική, πολιτιστική, κοινωνική, οικονομική κ.ο.κ. επιρροή. Οι ιδιοκτήτες και εκδότες ΜΜΕ όπως και οι δημοσιογράφοι είναι επίσης δημόσια πρόσωπα.

6. Στην περίπτωση των δημοσίων προσώπων όπως τα ορίζουμε, μόνη λύση είναι η στάθμιση των αγαθών και η εναρμόνιση των δικαιωμάτων, σε συγκεκριμένη κάθε φορά βάση.

Θεμελιώδες κριτήριο είναι η αντιδιαστολή μεταξύ γεγονότος και κρίσης. Και όταν λέμε κρίση, εννοούμε επίκριση, κατάκριση, σάτιρα. Είναι διαφορετική η μεταχείριση όταν έχουμε παραποίηση γεγονότων ή προβολή αναληθών γεγονότων ως αληθών και διαφορετική μεταχείριση όταν έχουμε αυστηρή, ακόμη και λεκτικά ακραία κρίση.

Τα γεγονότα, με τη σειρά τους, διακρίνονται σ’ αυτά που αφορούν δημόσια πράγματα και ιδίως τη διαχείριση του δημοσίου χρήματος και σ’ αυτά που αφορούν τον ιδιωτικό βίο, γιατί ο βαθμός διείσδυσης και ερευνητικότητας και ο βαθμός καλής πίστης που πρέπει να υπάρχει από πλευράς Μέσων Ενημέρωσης ελέγχεται με διαφορετικά κριτήρια, ανάλογα με το αν πρόκειται για “δημόσια πράγματα” ή για τον ιδιωτικό βίο δημοσίων προσώπων.

Άρα, το κριτήριο είναι εν πολλοίς το δικαιολογημένο ενδιαφέρον του Τύπου, με την έννοια που ο όρος έχει στο ποινικό μας δίκαιο. Αλλά το μεγάλο ερώτημα που τίθεται είναι αν ως δικαιολογημένο ενδιαφέρον του μέσου ενημέρωσης, νοείται και εκλαμβάνεται και το αντίθετο επιχειρηματικά ενδιαφέρον. Γιατί είναι προφανώς άλλο το ενδιαφέρον που έχει ως κίνητρο και αφετηρία την ανάγκη πληροφόρησης του κοινού και ενημέρωσης της κοινής γνώμης και άλλο αυτό που έχει ως κίνητρο την επιχειρηματική αντιπαλότητα για θέματα τα οποία μπορεί να έχουν έμμεση ή και καμία σχέση με το σύστημα ενημέρωσης.

Εδώ θέλω να κάνω μια μικρή αγκύλη και να πω ότι η επίκληση του δημοσίου συμφέροντος χρειάζεται και ως έννοια και ως όρος προσοχή, γιατί στο όνομα του δημοσίου ή του εθνικού συμφέροντος, ή της raison d’ etat, έχουν παραβιαστεί πάρα πολλές φορές τα ατομικά δικαιώματα. Το Σύνταγμα, αν εισφέρει κάτι στο σύγχρονο κράτος τους τελευταίους δύο αιώνες, εισφέρει με το γεγονός ότι το ίδιο προβαίνει σε μια οριστική στάθμιση ως προς το τι συνιστά και τι όχι δημόσιο συμφέρον.

7. Το δικαίωμα απάντησης και η υποχρέωση επανόρθωσης λογικά και ενδεχομένως νομικά, προηγείται της ευθύνης των Μέσων Ενημέρωσης, εφόσον όμως η απάντηση και η επανόρθωση είναι άμεση, πλήρης, επίκαιρη και τον τελικό λόγο έχει ο θιγόμενος.

8. Η δεοντολογική ευθύνη δεν αρκεί. Και πάντως δεν υπάρχουν επαρκείς και αξιόπιστοι μηχανισμοί ελέγχου της δεοντολογικής ευθύνης και επιβολής αντίστοιχων κυρώσεων.

9. Η νομική ευθύνη είναι εντέλει ενιαία, καθώς και οι διοικητικές κυρώσεις ελέγχονται τελικώς δικαστικά. Υπό την έννοια αυτή η διοικητική, η αστική και η ποινική ευθύνη είναι ένα ενιαίο τρίπτυχο, που εξαρτάται εντέλει από το δικαστή και ο δικαστής σε ένα κράτος δικαίου ό,τι και να κάνουμε, ό,τι και να πούμε, έχει πάντα ένα περιθώριο εκτίμησης, ένα περιθώριο διακριτικής ευχέρειας.

Δεν έχω βέβαια την ψευδαίσθηση ότι ένα τόσο ευρύ πεδίο προβληματισμού μπορεί να συμπυκνωθεί σε εννέα σημεία. Η σύνοψη όμως αυτή μπορεί ίσως να λειτουργήσει ω έναυσμα ενός προβληματισμού που –πέρα από τη δημόσια διάστασή του– σίγουρα απασχολεί καθημερινά, στην πράξη, όλους τους επαγγελματίες της ενημέρωσης και εντέλει όλους τους πολίτες.



* Άρθρο Ευ. Βενιζέλου στην Ελευθεροτυπία, 12 Ιουλίου 2000

Tags: Κράτος Δικαίου | Δικαιώματα και ΕλευθερίεςΆρθρα 2000

23.1.2024: Γάμος ομοφύλων, τεκνοθεσία, παρένθετη μητρότητα. Συνταγματικό πλαίσιο και νομοθετική ρύθμιση | Κύκλος Ιδεών



https://ekyklos.gr/ev/847-23-1-2024-gamos-omofylon-teknothesia-parentheti-mitrotita-syntagmatiko-plaisio-kai-nomothetiki-rythmisi.html 

 

5-7 Νοεμβρίου 2023. Η ΕΛΛΑΔΑ ΜΕΤΑ VΙΙ: Ασυμμετρίες και εθνική ατζέντα

Περισσότερα …

2.5.2023, Ch. Dallara - Ευ. Βενιζέλος: "Ελληνική κρίση: Μαθήματα για το μέλλον"

https://ekyklos.gr/ev/839-ch-dallara-ev-venizelos.html 

Περισσότερα …

Ευ. Βενιζέλος, Μικρή εισαγωγή στο Σύνταγμα και στο Συνταγματικό Δίκαιο, ebook

Περισσότερα …

Πρακτικά του συνεδρίου "Δικαιοσύνη: Η μεταρρύθμιση μιας εξουσίας και η αφύπνιση μιας ιδέας", ebook, 2022

Περισσότερα …

Εκδοχές Πολέμου 2009 - 2022, εκδ. Πατάκη

Περισσότερα …

23.9.2020 Ο Παύλος Τσίμας συζητά με τον Ευάγγελο Βενιζέλο | Η Ελλάδα Μετά IV: Μετά (; ) την πανδημία 

https://vimeo.com/461294009

6.6.2019 Αποχαιρετιστήρια ομιλία Ευάγγελου Βενιζέλου στην Ολομέλεια της Βουλής

https://vimeo.com/340635035

13.2.2019, Ευ. Βενιζέλος Βουλή: Οδηγούμε τη χώρα σε θεσμική εκκρεμότητα, κολοσσιαίων διαστάσεων

https://vimeo.com/316987085

20.12.2018, Ομιλία Ευ. Βενιζέλου στην παρουσίαση του βιβλίου «Η Δημοκρατία μεταξύ συγκυρίας και Ιστορίας» 

https://vimeo.com/307841169

8.3.2018, Ομιλία Ευάγγελου Βενιζέλου στη Βουλή κατά τη συζήτηση επί της πρότασης της ΝΔ για τη σύσταση Ειδικής Κοινοβουλευτικής Επιτροπής για τη διενέργεια προκαταρκτικής εξέτασης 

https://vimeo.com/259154972 

21.2.2018, Ομιλία Ευάγγελου Βενιζέλου για την υπόθεση Novartis | "Πάρτε το σχετικό"

https://vimeo.com/256864375